200 χρόνια από την Ελληνική Επανάσταση

Μουσεία και εκθέσεις στον Μοριά

Η Επανάσταση του '21 αποτέλεσε κορυφαίο γεγονός που επηρέασε την σύγχρονη ιστορία της χώρας μας και της ευρύτερης περιοχής των Βαλκανίων για περισσότερα από εκατό χρόνια, ενώ αποτέλεσε την αρχή του τέλους της Οθωμανικής Αυτοκρατορίας. Για την συμπλήρωση διακοσίων χρόνων από την έναρξη του Εθνικοαπελευθερωτικού μας αγώνα, όλα ήταν έτοιμα για έναν λαμπρό εορτασμό. Όμως αντ’ αυτού, βρεθήκαμε να παρακολουθούμε μουδιασμένοι την εξέλιξη μιας πανδημίας, που κατήργησε θεσμούς και συνήθειες χρόνων, ως και τις καθιερωμένες ετήσιες εκδηλώσεις.

«Υπό κατ’ οίκον περιορισμό» λοιπόν, άρχισα να σχεδιάζω ένα χρονολόγιο των γεγονότων της Επανάστασης και γρήγορα σχηματίστηκε στο χαρτί ένα οδοιπορικό σε προορισμούς της Πελοποννήσου γεμάτους μνήμες, οι οποίες φυλάσσονται ευλαβικά μέσα στα μουσεία και τις πινακοθήκες της. Άνθρωποι με αγάπη για τη δουλειά τους, με βοήθησαν στο νοητό αυτό ταξίδι, μεταφέροντάς μου πτυχές της Επανάστασης μέσα από ιστορικά κειμήλια, προσωπικά αντικείμενα των πρωταγωνιστών της εποχής, φορεσιές, έργα τέχνης και σύγχρονες εικαστικές δημιουργίες.

«Μνήμες Απελευθέρωσης» στο κάστρο της Μονεμβασιάς

Η Επανάσταση ξεσπά σχεδόν ταυτόχρονα σε πολλές περιοχές του Μοριά, αλλά και της Ρούμελης. Από τα λιγότερα γνώστα γεγονότα, είναι η πολιορκία του Κάστρου της Μονεμβασιάς που ξεκινά στα μέσα με τέλη Μαρτίου του 1821. Ο Επίσκοπος Έλους Άνθιμος, ευλόγησε τις σημαίες και τα όπλα των οπλαρχηγών που είχαν συγκεντρωθεί με τα παλικάρια τους από το Λεωνίδιο (Τσακωνιά), τη Μονεμβασιά και τη Μάνη. Η πολιορκία του κάστρου από τους Οθωμανούς κράτησε τέσσερις ολόκληρους μήνες. Τελικά, στις 23 Ιουλίου του 1821, τη Μονεμβασιά θα γίνει το πρώτο κάστρο που παραδίνεται στις ελληνικές επαναστατικές δυνάμεις.Περπατώντας στα όμορφα καλντερίμια του κάστρου, μπορεί κανείς σήμερα να στοχαστεί όλα όσα συνέβησαν. Μπορεί να σταθεί στα ίδια τείχη και να θαυμάσει τις κινστέρνες, τις υπόγειες δεξαμενές που επέτρεψαν στους πολιορκημένους τη μακρόχρονη αντίσταση. Εμπνευσμένες από τα ιστορικά αυτά γεγονότα, η Ιωάννα - Μαρία Γιακουμάκη και η Φωτεινή Παναγιωτοπούλου, ετοιμάζουν εικαστική έκθεση με τίτλο Μνήμες Απελευθέρωσης, που θα πραγματοποιηθεί εντός της Καστροπολιτείας. Τα έργα τους, σκηνές μάχης, επιστολές, φορεσιές και όπλα, έχουν ως πρώτη ύλη, χαρτί από παλιά κιτρινισμένα βιβλία που προορίζονταν για ανακύκλωση. «Το χαρτί είναι ένα ιδιαίτερο υλικό για εμάς», σημειώνει η κ. Γιακουμάκη. «Η ιστορία καταγράφεται στο χαρτί, και το χαρτί με τη σειρά του μεταφέρει την ιστορία των πληροφοριών που είναι γραμμένες σε αυτό. Η κατασκευή σύγχρονων έργων αποτελεί μια προσπάθεια να ανασύρουμε ιστορικά γεγονότα δημιουργώντας έναν διάλογο με τον σημερινό Έλληνα, επαναπροσδιορίζοντας τη σχέση με την ιστορία του». Γεμάτα περίτεχνες λεπτομέρειες, τα έργα τους αποτυπώνουν όλη την ομορφιά της λαϊκής τέχνης της εποχής. Ανάμεσά τους ξεχωρίσαμε το «σιγκούνι» της γυναικείας φορεσιάς, το «γελέκι» και το «σελάχι» των αγωνιστών, αλλά και τις επιστολές τους οι οποίες έχουν αποδοθεί εκ νέου, χρησιμοποιώντας κεντήματα και την «ποίηση της συσκότισης». Μια τεχνική όπου σκόρπιες λέξεις ή φράσεις ενός κειμένου αποσπώνται επιλεκτικά από το αρχικό, σχηματίζοντας καινούρια νοήματα.

Δημητσάνα, Μουσείο Υδροκίνησης

Παρόλο που έχουν περάσει αρκετά χρόνια από τότε που επισκέφτηκα τους πανέμορφους χώρους του Υπαίθριου Μουσείου Υδροκίνησης της Δημητσάνας του Π.Ι.Ο.Π., θυμάμαι έντονα πόσο είχα εντυπωσιαστεί με τον τύπο του μπαρουτόμυλου με τα κοπάνια, που χρησιμοποιήθηκε στην Επανάσταση. Από τη Δημητσάνα προμηθεύονταν οι αγωνιστές το μπαρούτι για τη διεξαγωγή του Αγώνα. Χαρακτηριστικά είναι τα λόγια του Κολοκοτρώνη: «Μπαρούτι είχαμε, έκαμνε η Δημητσάνα... Και δια να δουλεύσουν την μπαρούτη δεν παίρναμε πολλούς Δημητσανίτες εις το στρατόπεδο, τους αφήναμε δια αυτήν την δούλευσιν». Στη Δημητσάνα, τη Στεμνίτσα και τα γύρω χωριά, ήδη από τον 16ο αιώνα, γνώριζαν τη συλλογή του ακάθαρτου νίτρου, το οποίο και παρείχαν αντί για φόρο, στους Οθωμανούς. Μετά το 1700, αναπτύχθηκε και η παραγωγή μπαρούτης στην περιοχή όπου έφτασαν να λειτουργούν περί τους 20 μπαρουτόμυλους, οι οποίοιεργάζονταν νυχθημερόν παράγοντας 300 σχεδόν οκάδες μπαρούτης το 24ωρο!

Πολεμικό Μουσείο Τρίπολης

Το γεγονός που θεωρείται από τους ιστορικούς πως συνέβαλε όσο κανένα άλλο στην εδραίωση της Επανάστασης στην Πελοπόννησο, δεν είναι άλλο από την Άλωση της Τριπολιτσάς, του σημαντικότερου διοικητικού και στρατιωτικού κέντρου του Μοριά. Η πολιορκία της πόλης ξεκίνησε στις αρχές Ιουνίου και ολοκληρώθηκε στις 23 Σεπτεμβρίου του 1821. Το ομώνυμο δημοτικό τραγούδι περιγράφει με γλαφυρό τρόπο:«Τρίτη, Τετράδη θλιβερή, Πέφτη φαρμακωμένη,Παρασκευή ξημέρωσε – ποτέ να μη ’χε φέξει,έβαλαν οι Γραικοί βουλή το Κάστρο να πατήσουν.Σαν αετοί επήδησαν, εμπήκαν σαν πετρίτεςκι’ άδειασαν τα τουφέκια τους, τη λιανομπαταρία».Στο κέντρο της πόλης λειτουργεί εδώ και είκοσι χρόνια το Πολεμικό Μουσείο Τρίπολης. Ο διευθυντής του, Αντισμήναρχος Δημήτρης Φωτόπουλος, μέσα από μια εγκάρδια τηλεφωνική συνομιλία, με ξενάγησε νοερά στις προθήκες του μουσείου με τα όπλα που χρησιμοποιήθηκαν στην πολιορκία της πόλης. «Τα όπλα αυτά αφιερώθηκαν από αγωνιστές της Άλωσης ως τάματα, ή δωρήθηκαν ως ενίσχυση στον Ιερό Ναό των Παμμεγίστων Ταξιαρχών, γιατί εκείνη την εποχή είχαν μεγάλη αξία. Φυσικά, πολλά από αυτά χάθηκαν και εδώ θα δείτε όσα από αυτά διασώθηκαν και μας προσέφερε η Ιερά Μητρόπολη Μαντινείας και Κυνουρίας». Στα ιδιαίτερου ενδιαφέροντος εκθέματά του, σίγουρα θα πρέπει να συμπεριληφθεί και το νεκρικό προσωπείο του Κολοκοτρώνη, το οποίο χυτεύτηκε από γύψινο εκμαγείο που κατασκευάστηκε από άγνωστο καλλιτέχνη, στη νεκρική του κλίνη, στις 4 Φεβρουαρίου του 1843.

 

«Μπαρούτι είχαμε, έκαμνε η Δημητσάνα…»

«Τι έχεις καρυδιά μου και παραπονιέσαι; Μη σε πετροβολούνε τα παιδιά; Είναι γιατί έχεις τα καρύδια...» Θεόδωρος Βρυζάκης, Προσωπογραφία του Κολοκοτρώνη. Στην Κουμαντάρειο Πινακοθήκη.
Ο Μπαρουτόμυλος στο Μουσείο Υδροκίνησης Δημητσάνας του Π.Ι.Ο.Π.
Μνήμες Απελευθέρωσης στη Μονεμβασιά.
Μνήμες Απελευθέρωσης στη Μονεμβασιά.

Μουσείο Α' Εθνοσυνέλευσης

Στη Νέα Επίδαυρο, τον τόπο οπού γράφτηκε η Διακήρυξη της Ανεξαρτησίας της Ελλάδας και ψηφίστηκε το πρώτο Σύνταγμα της χώρας, το Προσωρινό Πολίτευμα της Ελλάδος, φιλοξενείται η μόνιμη έκθεση του Ιδρύματος της Βουλής των Ελλήνων με θέμα το γεγονός – ορόσημο που ξεκινά στις 20
Δεκεμβρίου 1821 και ολοκληρώνεται στις 22 Ιανουαρίου του 1822. Το ιστορικό και αρχειακό υλικό της Α’ Εθνοσυνέλευσης στεγάστηκε και αναδείχθηκε στον χώρο του ανακαινισμένου παλιού μονοτάξιου δημοτικού σχολείου της Νέας Επιδαύρου. «Oρκιζόμεθα είς τ' όνομα της Τρισυποστάτου Θεότητος καί είς τό σεβαστόν όνομα τής Πατρίδος, νά συσκεπτώμεθα έν ειλικρινεία καθαρά καί αδελφική αγάπη, αδιαφορούντες περί τών προσωπικών συμφερόντων μας, καί φροντίζοντες περί μόνου του κοινού της Ελλάδος συμφέροντος», παραθέτουμε τον όρκο των παραστατών της Εθνοσυνέλευσης που σηματοδότησε την αναγέννηση του Έθνους.

Πολεμικό Μουσείο Ναυπλίου

Στην πρώτη πρωτεύουσα της χώρας, μετά την απελευθέρωση και μέχρι το 1834, η «παρουσία» των ιστορικών γεγονότων της Επανάστασης είναι περισσότερο από έντονη. Το Πολεμικό Μουσείο Ναυπλίου, πρώτο παράρτημα της Αθήνας, στεγάζεται στο πέτρινο κτίριο της πρώτης Σχολής Ευελπίδων και την είσοδό του κοσμούν δυο παλιά κανόνια. Ο υποδιευθυντής του, Υποπλοίαρχος του Πολεμικού Ναυτικού, Δημήτριος Παπακωνσταντίνου, μου έστειλε με ιδιαίτερη ευγένεια υλικό, το οποίο μου επέτρεψε να περιηγηθώ, έστω νοητά, στον πρώτο όροφο που είναι αφιερωμένος στα χρόνια του Αγώνα. Την
αίθουσα κοσμούν τα αντίγραφα των λιθογραφιών του Γερμανού ζωγράφου Πέτερ φον Ες, που ειδικευόταν στη φιλοτέχνηση πολεμικών σκηνών. Σε αυτόν ανατέθηκε από τον πατέρα του Όθωνα, Λουδοβίκο Α' της Βαυαρίας, η δημιουργία έργων που θα αποτυπώσουν τη μαχητικότητα των Ελλήνων αγωνιστών. Επηρεασμένος από την επιβλητική παρουσία του Παλαμηδίου, ξεχώρισα τη λιθογραφία του αγωνιστή Στάικου Σταϊκόπουλου η οποία τον απεικονίζει να ετοιμάζει επίθεση στα τείχη του κάστρου του Αναπλιού. Σε κεντρική προθήκη της αίθουσας εκτίθεται το πανέμορφο γιλέκο και το σπαθί του οπλαρχηγού Δημήτριου Τσώκρη, ο οποίος γεννήθηκε στο Άργος και ήταν έμπορος στην Κωνσταντινούπολη. Με την έκρηξη της Eπανάστασης επέστρεψε αμέσως στην γενέτειρα του και τάχθηκε σε αυτήν υπό τις διαταγές του Κολοκοτρώνη. Στο σπαθί του είναι χαραγμένη η φράση: Μη με σύρεις χωρίς λόγο, άμα όμως με σύρεις φρόντισε να μου κρατήσεις την τιμή και την αξιοπρέπειά μου. Την προσοχή μου, όμως, τράβηξε ένα έγγραφο της Πελοποννησιακής Γερουσίας, αδιευκρίνηστης ημερομηνίας, όπου αναφέρεται ότι η έκβαση της επανάστασης οδεύει καλώς, αλλά υπάρχουν αμφιβολίες για το μέλλον, εξαιτίας εσωτερικών διαφωνιών που έχουν αρχίσει να προκύπτουν...

Πινακοθήκη Ναυπλίου ­Μουσείο Αλέξανδρου Σούτσου

Στο Ναύπλιο βρίσκεται και το Παράρτημα της Εθνικής Πινακοθήκης ­­- Μουσείο Αλέξανδρου Σούτσου, το οποίο στεγάζεται σε ένα όμορφο νεοκλασικό. Η μόνιμη έκθεση αποτελεί «θεματική πινακοθήκη» αφιερωμένη στην Επανάσταση του 1821 και φιλοξενεί περισσότερα από σαράντα έργα Ελλήνων και ξένων καλλιτεχνών. Τα περισσότερα από αυτά – τα οποία μπορούμε να θαυμάσουμε και μέσα από την ιστοσελίδα της Εθνικής Πινακοθήκης – είναι του Θεόδωρου Βρυζάκη. Γεννημένος το 1814 στη Θήβα, έζησε σε μικρή ηλικία τον απαγχονισμό του πατέρα του από τους Τούρκους. Από εκεί βρέθηκε στο Καποδιστριακό Ορφανοτροφείο της Αίγινας κι αργότερα πηγαίνει στην Αθήνα για να παρακολουθήσει μαθήματα στο νεοσύστατο τότε Πολυτεχνείο. Το ταλέντο του διέκρινε ο Χάνσεν, καθηγητής του στο σχέδιο και ενεργεί ώστε να σταλεί στο Πανελλήνιον, την Ελληνική Παιδαγωγική Ακαδημία του Μονάχου που είχε ιδρύσει ο Λουδοβίκος για τα ορφανά τέκνα των αγωνιστών. Εκεί θα επηρεαστεί από το ιδεαλιστικό πνεύμα της σχολής, και επιστρέφοντας στην Ελλάδα, θα ασχοληθεί κατά το πρότυπο του δασκάλου του, Πέτερ φον Ες, με θέματα εμπνευσμένα από την Ελληνική Επανάσταση.
Η κ. Λαμπρινή Καρακούρτη, ιστορικός τέχνης και επιμελήτρια του μουσείου ήταν καταιγιστική αναφορικά με το έργο του: «Κοιτάξτε στο έργο του Παραμυθία, πώς απεικονίζει τη φορτισμένη συναισθηματικά σκηνή του βουβού πόνου της νεαρής γυναίκας, μετά τον αποχωρισμό του αγωνιστή - συζύγου της, καθώς προσπαθεί να βρει παρηγοριά στην αγκαλιά της μάνας της. Κυριαρχεί η λυρική ατμόσφαιρα του δειλινού και η λεπτομέρεια στην απόδοση των ενδυμασιών. Πίσω τους ο λόφος της Ακρόπολης συμβολίζει το αρχαίο κλέος, το ένδοξο παρελθόν για το οποίο αγωνίζονταν οι Έλληνες». Από τα υπόλοιπα έργα, ξεχώρισα τον Γέρο αγωνιστή που παίζει λύρα, έργο του Διονυσίου Τσόκου, που απεικονίζει έναν τυφλό και επαίτη άνδρα. Μοιάζει να αποτυπώνει όλη την απαγοήτευση των ανθρώπων που πολέμησαν για τα ιδεώδη της Επανάστασης και δεν έτυχαν της ανάλογης πρόνοιας από το νεοσύστατο ελληνικό κράτος...

Κουμαντάρειος Πινακοθήκη

Στην Κουμαντάρειο Πινακοθήκη Σπάρτης, ξεχώρισα ένα ακόμη έργο του Βρυζάκη, την Προσωπογραφία του Κολοκοτρώνη. Η επιμελήτρια της πινακοθήκης κ. Μόνικα Διαμαντή μιλά με ενθουσιασμό για το έργο: «Μας δείχνει τον πρωταγωνιστή της επανάστασης χωρίς τη γνωστή περικεφαλαία και την στρατιωτική αρματωσιά, ενδεχομένως σε μεγάλη ηλικία, δίνοντας έμφαση στον άνθρωπο Κολοκοτρώνη…» Η μελαγχολία στο βλέμμα του είναι συγκλονιστική, αποτυπώνοντας τους κόπους και τις θυσίες μιας ζωής για ελευθερία και ανεξαρτησία – ίσως και μια απογοήτευση. Μου έφερε στον νου μια από τις ανέκδοτες ιστορίες του Γέρου του Μοριά: «Καταδιωκόμενος από τα κυβερνητικά στρατεύματα στον εμφύλιο πόλεμο του 1825, ο Κολοκοτρώνης στέκεται κάτω από μια καρυδιά για να ξεκουραστεί. Και μονολογούσε λυπημένος: Τι έχεις καρυδιά μου και παραπονιέσαι; Μη σε πετροβολούνε τα παιδιά; Είναι γιατί έχεις τα καρύδια...»

Λούντβιχ Σβαντχάλερ, Ορκωμοσία των πληρεξουσίων της Α’ Εθνοσυνέλευσης.
Επιστολές αγωνιστών της Επανάστασης, από τις εικαστικούς Ι. Μ. Γιακουµάκη και Φ. Παναγιωτοπούλου στην καστροπολιτεία της Μονεμβασιάς.
Η Παραμυθία του Θεόδωρου Βρυζάκη στην Πινακοθήκη Ναυπλίου.
Πολεμικό Μουσείο Ναυπλίου.
Το νεκρικό προσωπείο του Κολοκοτρώνη. αγνώστου καλλιτέχνη, στο Πολεμικό Μουσείο Τρίπολης.

Προτάσεις

0
Shares

Σας αρέσει το site μας?

Ακολουθήστε μας στα social και δεν θα το μετανιώσετε...

0
Shares