Είναι δυνατόν στην αδούλωτη Μάνη να υπάρχει περιοχή, όπου μέσα στην ονομασία της κρύβει τη λέξη Άραβες; Μα πώς; Άμεσα κάνω χρήση της σύγχρονης εγκυκλοπαίδειας που δεν βρίσκεται στις ξύλινες βιβλιοθήκες μας αλλά στην παλάμη του χεριού μας, στο «έξυπνο» κινητό – γκουγκλάρω. Το αρχικό όνομα του τόπου ήταν Πολυτζάραβος ή Πολυτσάραβος, δηλαδή το μέρος με τα πολλά «τζάρα» ή «τσάρα», ένα είδος θάμνου. Αργότερα, κι ύστερα – ίσως – από τη σημαντικότερη νικηφόρα μάχη που δόθηκε ποτέ, ώστε να παραμείνει ζωντανή η επανάσταση εναντίον του Ιμπραήμ, ο βραχώδης αυτός τόπος βαφτίστηκε Πολυάραβος. Για να δηλώνει πάντα το σημείο, όπου πολλοί Άραβες έχασαν τη ζωή τους, θυσία στον βωμό των σκληροτράχηλων Μανιατών, που δεν διαπραγματεύονταν την ελευθερία τους. Μόνο και μόνο αυτές οι πληροφορίες ήταν αρκετές να με πείσουν να κατηφορίσω στη Ανατολική Μάνη, να συναντήσω τους απόγονους των γενναίων αυτών Ελλήνων αλλά και να γνωρίσω έναν τόπο απαράμιλλης φυσικής ομορφιάς.
Φτάνω στο γραφικό Γύθειο, την πόλη των νεοκλασικών κτιρίων, που στολίζουν σαν πέρλες το αρχοντικό περιδέραιο, όπως μοιάζει το παραλιακό μέτωπο με τις πολύβουες ψαροταβέρνες και καφετέριες. Οι γλώσσες της φωτιάς είχαν προσπεράσει τον δρόμο που ενώνει τη Σπάρτη με την πρωτεύουσα της Λακωνικής Μάνης, αφήνοντας πίσω τους μαυρίλα, σκέτη μαυρίλα, προετοιμάζοντάς με γι’ αυτό που θα αντίκριζα τις επόμενες ώρες. Το επίνειο των Σπαρτιατών και το μέρος που η Ωραία Ελένη απέδρασε με τον Πάρη, μου προσφέρει μια σύντομη ανάσα ξεκούρασης. Σκοπός μου είναι να ανηφορίσω τη «σπονδυλική στήλη» της Μάνης, την οροσειρά του Ταΰγετου. Εκεί, όπου φημίζεται πως ζουν οι πιο σκληροί των Ελλήνων. Κι ανάμεσα στις πολλές θεωρίες πώς πήρε το όνομά της η Μάνη, προτιμώ εκείνη του Δωρόθεου Μονεμβασίας, που υπερβολικά και κάπως κωμικά, διατηρεί αυτή τη φήμη: «Διατί φυλάγουν την μανίαν και την κακίαν μέσα εις την καρδίαν και δεν την μεταβάλλουν ποτέ ες αγάπην».
Ξεκινώ να ανηφορίζω κι από την αρχή η εικόνα είναι αποκαρδιωτική… Τη θέση των καταπράσινων λόφων έχει πάρει ένα μωσαϊκό σε μαύρο και κίτρινο φόντο. Η μαινόμενη πυρκαγιά έκανε κάρβουνο ολόκληρες εκτάσεις με θάμνους και ελιές, μαυρίζοντας τη γη αλλά και τις ψυχές των ντόπιων. Ό,τι ήταν τυχερό να σωθεί από το πέρασμα του πύρινου εφιάλτη, ξεράθηκε και πήρε ένα θλιμμένο χρυσοκόκκινο χρώμα… Καρβελάς, Θωμιάνικα, Μυρσίνη, Προφήτης Ηλίας· κάθε χωριό, η ίδια ιστορία. Καμένες αγροτολιβαδικές εκτάσεις, σπίτια, στάνες, ερημοποίηση. Από όπου και να περάσω οι λιγοστοί, ηλικιωμένοι στην πλειοψηφία τους μόνιμοι κάτοικοι, με τη βοήθεια των παιδιών τους, που έχουν καταφθάσει από την Αθήνα, προσπαθούν να επαναφέρουν τη ζωή τους σε μια κανονικότητα. Ανασυγκρότηση περιουσιών και ψυχών. Με τη θλίψη συντροφιά για το αναπάντεχο κακό που βρήκε τον τόπο, φτάνω στο Σιδηρόκαστρο, το τελευταίο, κατοικήσιμο ακόμα χωριό, πριν τον Πολυάραβο. Εκεί έχω σκοπό να γνωρίσω έναν ηλικιωμένο… έφηβο αλλά πριν από αυτό θέλω να εξερευνήσω το προφανές. Ένα μέρος που αποκαλείται Σιδηρόκαστρο, πρέπει να έχει κι ένα κάστρο! Πράγματι, δεν αργώ να το βρω. Μετά από μια σύντομη περιήγηση, μια επιγραφή με μπογιά πάνω σε ένα βράχο γράφει «Πύργος». Ένα ανηφορικό δύσβατο μονοπάτι στην πλαγιά του λόφου με οδηγεί στην κορυφή, 150 μέτρα πάνω από το χωριό. Η ανάσα μου έχει κοπεί και σ’ αυτό βοηθά και η μαγευτική θέα που πραγματικά σε αφήνει άφωνο. Μπροστά μου ξετυλίγεται μια αλληλουχία απόκρημνων βουνών και άγριων βράχων που φτάνουν μέχρι την καταγάλανη θάλασσα, βαθιά στον ορίζοντα· Μάνη! Γύρω μου πεσμένες, χωρίς τάξη, λαξευμένες πέτρες και μια δεξαμενή για πόσιμο νερό.
Τα πρώτα σπίτια με πείθουν πως ένα αρχιτεκτονικό θαύμα πραγματοποιήθηκε σε αυτόν εδώ τον οικισμό. Οι καλλιτέχνες-λαξευτές της πέτρας κατάφεραν να στριμώξουν όλη τους την τέχνη ανάμεσα στους κοφτερούς βράχους.
«Διατί φυλάγουν την μανίαν και την κακίαν μέσα εις την καρδίαν και δεν την μεταβάλλουν ποτέ ες αγάπην και διά τούτο ονομάσθη ο τόπος εκείνος Μάνη».
