Οδός Αθηνάς

Είναι η Βίκυ Παπαδημητρίου, διπλωματούχος ξεναγός από τα «Μικρά ταξίδια» του Topos Travel, μια πληθωρική παρουσία που λατρεύει την Αθήνα και γνωρίζει κάθε σπιθαμή της. Η κατάλληλη δηλαδή παρέα για αυτήν τη μεσημεριανή βουτιά στο παρελθόν του πιο ιστορικού δρόμου της, της οδού Αθηνάς. Το ραντεβού μας είναι στην πλατεία Ομονοίας, όπου αρχικά θα χτίζονταν τα ανάκτορα του νεαρού Βαυαρού βασιλιά Όθωνα, όπως με ενημερώνει. Ο Έλληνας Κλεάνθης και ο Βαυαρός Σάουμπερτ, σπουδαίοι αρχιτέκτονες της εποχής, συνεργάστηκαν, ώστε όλα τα σημαντικά κτίρια του νέου κράτους να έχουν θέα τον βράχο της Ακρόπολης. Τελικά, τα ανάκτορα έγιναν στη θέση της σημερινής Βουλής και ο χώρος στην Ομόνοια έγινε κυκλική πλατεία. Μπροστά μας απλώνονται τα χίλια περίπου μέτρα του γραφικού αυτού δρόμου. Κάπου ανάμεσα σε ήχους μοτοσυκλετών και σειρήνες από ασθενοφόρα, ακούω τη Βίκυ να μου λέει πως η οδός πήρε το όνομά της από το οπτικά νοητό τέρμα της, τον ναό της Παρθένου Αθηνάς, που ορθώνεται πάνω στον ιερό βράχο. Στεκόμαστε κάτω από δύο επιβλητικά τετραώροφα κτίρια, δίδυμα αρχιτεκτονικά αδερφάκια, το Μπάγκειον και το Μέγας Αλέξανδρος, που κοιτούν αντικριστά το ένα το άλλο κάπως μελαγχολικά. Και τα δύο αποτέλεσαν πολυτελή ξενοδοχειακά συγκροτήματα και ανεγέρθηκαν στα τέλη του 19ου αιώνα από τον Ιωάννη Μπάγκα σε σχέδιο του ξακουστού Τσίλερ. Σήμερα μοιάζουν ερημωμένα καθώς τα σχέδια της αναστύλωσης και επαναλειτουργίας τους, ως ξενοδοχεία αλλά και πολυχώρους πολιτισμού, διέκοψε η πανδημία…

«Μου φαίνεται πως πιάστηκες από την ορθοστασία, άντε πάμε να κατηφορίσουμε», μου λέει η Βίκυ. Αφήνουμε λοιπόν πίσω μας την (πολλοστά ανακαινισμένη) πλατεία Ομονοίας και κατευθυνόμαστε προς Μοναστηράκι. Το κτίριο δίπλα από το Μπάγκειον στέγαζε για δεκαετίες τον ιστορικό κινηματογράφο ΕΛΛΑΣ. Απέναντι, ξεχωρίζει το κτίριο διοίκησης του ΗΣΑΠ, εκεί που κάποτε βρισκόταν ο Σταθμός Ομονοίας. Οι Αθηναίοι αντιμετώπιζαν με δέος και φόβο την υπόγεια σήραγγα μερικών εκατοντάδων μέτρων. Οι αρχές αναγκάστηκαν μάλιστα, να οργανώσουν μια μεγάλη παρέλαση για να τους πείσουν πως δεν θα τους έπεφτε η οδός Αθηνάς στο κεφάλι!

Η Βίκυ σηκώνει το χέρι και δείχνει προς τα επάνω. Μένω εκστασιασμένος. Να κάτι που δεν είχα παρατηρήσει ποτέ! Πάνω απ’ το κεφάλι μου ζωντανεύουν οι άθλοι του Ηρακλή σε υπέροχες ψηφιδωτές αναπαραστάσεις. Η Βίκυ, μου δίνει όλες τις σχετικές πληροφορίες. «Οικοδομήθηκε το 1920, για λογαριασμό του Μετοχικού Ταμείου Πολιτικών Υπαλλήλων» μου απαντά καθώς εγώ κυριολεκτικά έχω μείνει με το στόμα ανοιχτό κοιτώντας πότε τον μυώδη ημίθεο γιο του Δία και πότε τα φίδια, τη Λερναία Ύδρα και το λιοντάρι της Νεμέας.

Η Βίκυ μου κάνει νόημα γιατί μπροστά μας έχουμε ένα από τα πιο πολυσύχναστα μέρη της πρωτεύουσας, το Δημαρχείο και την πλατεία Κοτζιά ή Εθνικής Αντίστασης ή Λαού ή Λουδοβίκου ή Ταχυδρομείου ή Δημαρχείου ή Θεάτρου… Έχασα το μέτρημα με τις αλλαγές των ονομάτων της! Αρχικά, η πλατεία διαμορφώθηκε ως μια τοποθεσία περιπάτου και αναψυχής· είναι χαρακτηριστικό πως εκεί οι Αθηναίοι «έπιαναν» τον Μάη. Πριν την απελευθέρωση, η ευρύτερη περιοχή λεγόταν και Τζιρίτι επειδή ο χώρος της πλατείας χρησίμευε στους νεαρούς Οθωμανούς για να αγωνίζονται στο τζιρίτι· ένα άθλημα με άλογα και κοντάρια. Αργότερα, έγινε έδρα του πυροβολικού και απέναντι από το στέγαστρο που είχαν στηθεί κανόνια, χτίστηκαν σπίτια πλούσιων εμπόρων. Στην πλατεία, που γεμίζει από ζωηρά περιστέρια κι όπου κάποτε στήθηκε το πρώτο, υποτυπώδες θέατρο – σωστό παράπηγμα – στην Αθήνα, ξεχωρίζουν σήμερα, το εμβληματικό κτίριο της Εθνικής Τράπεζας και το Μέγαρο Μελά (ιδιοκτησία ενός πάμπλουτου εμπόρου σιτηρών) με τους χαρακτηριστικούς πύργους στις τέσσερις γωνίες του. Ήταν κάποτε το μεγαλύτερο ιδιωτικό κτίριο της εποχής, έργο Τσίλερ και αυτό. Λειτούργησε ως ξενοδοχείο, μετέπειτα στέγασε το Ταχυδρομείο και σήμερα εδώ βρίσκεται η Εθνική Τράπεζα της Ελλάδας. Το 1942, με αφορμή τη λιποθυμία ενός εργάτη, οι εργαζόμενοι στο Ταχυδρομείο, οι ηρωικοί «τριατατικοί», είχαν οργανώσει την πρώτη επί γερμανικής κατοχής απεργία σε ολόκληρη την Ευρώπη! Απέναντι, το έως σήμερα Δημαρχείο της πρωτεύουσας. Αρχικά, και λόγω της οικονομικής ένδειας, φιλοξενούσε και καταστήματα στο ισόγειο – από ιχθυοπωλεία μέχρι και γραφείο τελετών! Σήμερα, έχει αίθουσες με υπέροχες τοιχογραφίες του Γουναρόπουλου και του Κόντογλου και πολύχρωμα βιτρό.

«Υποψιάζομαι την πηγή όλων των ονομάτων της πλατείας αλλά γιατί πλατεία Θεάτρου;» ρωτώ. «Εδώ στεγαζόταν το ωραιότερο θέατρο της Ευρώπης, σε σχέδια Τσίλερ, το οποίο, μετά την Μικρασιατική Καταστροφή, άρχισε να δέχεται φθορές, αφού στον χώρο του φιλοξενήθηκαν 150 οικογένειες – όσες και τα θεωρεία του – από Μικρασιάτες πρόσφυγες, οι οποίοι προκειμένου να αντιμετωπίσουν το βαρύ κρύο του χειμώνα έκαιγαν τα σκηνικά και τα έπιπλα για να ζεσταθούν…» Το 1939, και αφού υποτίθεται πως θα ανακαινιζόταν, ο τότε Δήμαρχος της Αθήνας Κώστας Κοτζιάς (το όνομα του οποίου δόθηκε στην πλατεία) το κατεδάφισε ελαφρά τη καρδία.