Μια κουκίδα στεριάς, μια σπιθαμή γης, είναι ο χώρος που καταλαμβάνει το νησί στην απεραντοσύνη του κόσμου. Μια στεριανή πινελιά, λίγο μικρότερη από δέκα τετραγωνικά χιλιόμετρα, ένα στολίδι στο ανατολικότερο άκρο της Ευρώπης. Η Μεγίστη, όπως είναι η αρχαία της ονομασία, το Καστελόριζο, είναι το σύνορο με την Ασιατική Ήπειρο, μόλις μια ανάσα από τα Μικρασιατικά Παράλια. Είναι το μέγιστο από τα υπόλοιπα νησάκια του δωδεκανησιακού συμπλέγματος που σχηματίζουν η Ρω, η Στρογγύλη, ο Άγιος Γεώργιος, τα Ψωράδια, το Ψωμί, η Αγριελιά και η Τραγονέρα. Ονείρου χρώματα στην αγκαλιά του λιμανιού.

Χώρα

Αντικρίζοντας τη Χώρα, χτισμένη αμφιθεατρικά γύρω από το λιμάνι, μένεις έκθαμβος απ’ το τόσο χρώμα. Νεοκλασικά αρχοντικά σε ώχρα, ροζ, ματζέντα, βεραμάν. Μια σταλίτσα τόπος, μοιάζει λες και ξεπήδησε από κάποιο παραμύθι. Το ατμοσφαιρικό σκηνικό σε καλεί να παραδοθείς. Οικειότητα και ευγνωμοσύνη: το ταξίδι άξιζε. Προσπαθώ να αφουγκραστώ την ταυτότητα του μέρους γύρω μου. Αναρωτιέμαι αν μου έκλειναν τα μάτια και τα άνοιγα ξαφνικά, πού θα πίστευα ότι βρισκόμουν, όταν αντίκριζα αυτόν τον οικισμό που εκπέμπει τόσο φως και τόση ζεστασιά. Εδώ, στο σύνορο μεταξύ Ελλάδας και Τουρκίας, η συνύπαρξη Ανατολής και Δύσης είναι τόσο ευδιάκριτη, τόσο παρούσα. Στα παράλια αντίκρυ, η τουρκική πόλη Κας μοιάζει να σχηματίζει ένα Ζ και απέχει μόλις 1,25 ναυτικά μίλια – περίπου δύο χιλιόμετρα.

Το Καστελόριζο γνώρισε πολλούς κυρίαρχους: Καταλανούς, Τούρκους, Ισπανούς, Ενετούς, Ιταλούς. Το Πρωτόκολλο του Λονδίνου το 1830 δεν προέβλεπε την προσάρτηση των Δωδεκανήσων στην Ελλάδα, όμως το 1913 οι κάτοικοι του νησιού μαζί με Κρήτες αγωνιστές κήρυξαν την ένωση. Ο Ελευθέριος Βενιζέλος κράτησε τότε ουδέτερη στάση. Το 1915 οι Γάλλοι κατέλαβαν το νησί με σκοπό να εμποδίσουν τα γερμανικά υποβρύχια – οι κάτοικοι τους καλοδέχτηκαν. Το 1921, έπειτα από διαπραγματεύσεις, το νησί παραδόθηκε στους Ιταλούς, οι οποίοι ήδη κατείχαν τα υπόλοιπα Δωδεκάνησα. Η ένωση με την Ελλάδα ήρθε τελικά μόλις το 1948.

Εδώ στον Νότο, ο ήλιος καίει πιο πολύ, ο ουρανός ντύνεται με όλες τις χρωματικές αποχρώσεις – χρυσαφένιες, πορτοκαλί, γαλαζοπράσινες – αλλά το χρώμα του πελάγους δεν επηρεάζεται και παραμένει σταθερά σκούρο μπλε. Η κρυσταλλένια θάλασσα του νησιού δικαιολογεί γιατί ο Ιταλός σκηνοθέτης Gabriele Salvatores διάλεξε αυτό το μέρος για τα γυρίσματα της ταινίας «Mediterraneo», που κέρδισε το Όσκαρ καλύτερης ξενόγλωσσης ταινίας το 1991 – με τη Βάνα Μπάρμπα να αιχμαλωτίζει τα βλέμματα.

Η βόλτα στα σοκάκια της Χώρας είναι απολαυστική. Βεραμάν και γαλάζιο εναλλάσσονται και δένουν αρμονικά με τα ξύλινα μπαλκόνια, τα χαγιάτια και τις λουλουδιασμένες αυλές. Αρχοντόσπιτα, καλντερίμια, βοκαμβίλιες, σκαλάκια στις εξώπορτες, πλακόστρωτα δρομάκια, ψηφιδωτά προαύλια εκκλησιών – και παντού ροζ, ώχρα, ματζέντα, κίτρινο.

Εντυπωσιακή είναι η εκκλησία του Αγίου Γεωργίου του Χωραφιού. Ο Λουκάς Σεντραπέ, επιχειρηματίας από το Καστελλόριζο κι ευεργέτης του τόπου, χρηματοδότησε την ανέγερση του αγέρωχου και επιβλητικού ναού, ο οποίος όμως έμεινε ημιτελής. Το 2020 ξεκίνησε το έργο της αναστήλωσής του από το Ίδρυμα Αθανασίου και Μαρίνας Μαρτίνου. 

Η βόλτα μας συνεχίζεται μέχρι τη Σαντραπεία Αστική Σχολή, που βρίσκεται δίπλα στον Ιερό Ναό των Αγίων Κωνσταντίνου και Ελένης. Εγκαινιάστηκε από τον ίδιο τον Σεντραπέ το 1903 και είναι ένα εντυπωσιακό κτίριο με θαυμαστή αρχιτεκτονική, εμπνευσμένη από το Πανεπιστήμιο Αθηνών.

Στην άκρη του λιμανιού, μετά το ξενοδοχείο Μεγίστη, συναντάμε το εργαστήρι και τον χώρο κατοικίας του γλύπτη Αλέξανδρου Ζυγούρη. Με καταγωγή από τους Μελισσουργούς Άρτας, από το 1979 μέχρι σήμερα, ο Ζυγούρης σμιλεύει τα βράχια του νησιού, μετατρέποντάς τα σε μορφές που μοιάζουν να αναδύονται φυσικά από την πέτρα. Τα έργα του –πρόσωπα, δελφίνια, γυναικείες φιγούρες– στέκουν άλλοτε εμφανή κι άλλοτε μισοκρυμμένα στις γωνιές του Καστελόριζου, σαν μυστικοί κάτοικοι που μιλούν με την ύλη. Ο ίδιος έχει πει πως προσπαθεί «να αφουγκραστεί τι λέει το πέτρωμα και να αποκαλύψει αυτό που ήδη υπάρχει μέσα του». Ξεχωρίζει ένα γλυπτό με δύο δελφίνια που σχηματίζουν καρδιά, σύμβολο αγάπης και επιστροφής – όπως λέει, «όσων φεύγουν και ξαναβρίσκουν τον δρόμο πίσω».

Στο λιμάνι βλέπουμε τα μπρούτζινα δελφινάκια, ένα πολύ όμορφο γλυπτό που δώρισε στο Δήμο Μεγίστης ο Δημήτρης Αβραμόπουλος, κατά την περίοδο της θητείας του ως Δήμαρχος της Αθήνας. Μέσα από το χρονοντούλαπο της ιστορίας ξεπηδά εκείνη η στενάχωρη μέρα του Απρίλη του 2010, όταν ο τότε πρωθυπουργός Γεώργιος Α. Παπανδρέου στάθηκε μπροστά στις κάμερες, με φόντο τα δελφινάκια πίσω του, εξαγγέλλοντας το περιβόητο – και εφιαλτικό – διάγγελμα για την είσοδο της χώρας στο Διεθνές Νομισματικό Ταμείο, ανοίγοντας έτσι τους «ασκούς των μνημονίων».

Το σούρουπο είναι ωραία και ήσυχα για ένα ποτάκι δίπλα στο τζαμί, στη γειτονιά του Κάβου, στο λιμάνι. Το τζαμί χτίστηκε το 1775, πάνω από μια χριστιανική εκκλησία αφιερωμένη στην Αγία Παρασκευή. Σήμερα στο τζαμί στεγάζεται το λαογραφικό μουσείο, που αξίζει την επίσκεψή μας. Ο μιναρές με τον μυτερό βαθυκόκκινο θόλο ταιριάζει χρωματικά με τους τρούλους των δικών μας εκκλησιών. Η σουβλερή άκρη του δείχνει τον δρόμο προς τον ουρανό, μοιάζοντας με πύραυλο έτοιμο να εκτοξευθεί – σε αντίθεση με τους στρογγυλούς μας τρούλους, που θυμίζουν «ουρανό επί της γης». Είναι μια τέχνη ζωντανή, βαθιά δεμένη με το τοπίο.

Ανάμεσα στους δύο όρμους, στο «Λιμάνι» και στο «Μανδράκι», παρεμβάλλεται ένας ψηλός βράχος, όπου στην κορυφή του είναι χτισμένο ένα εμβληματικό κάστρο. Λέγεται πως το Καστελόριζο πήρε το όνομά του από την παράφραση του ιταλικού «Castello Rosso» (κάστρο – κόκκινο). Το κάστρο είναι χτισμένο πάνω σε ασβεστολιθικά πετρώματα που με το φως του ήλιου παίρνουν κοκκινωπή απόχρωση. Ανοικοδομήθηκε από τους Ιωαννίτες Ιππότες που κατέλαβαν το νησί το 1306. Κάτω από το κάστρο, σε μια κόγχη λαξευμένη στον βράχο, βρίσκεται Λυκιακός τάφος του 4ου αιώνα π.Χ., που μαρτυρά τη σχέση με την απέναντι πόλη Λυκία της Μικράς Ασίας.