Λίμνες Μεταλλείων

Εύβοια: Ονομασία που συμβολίζει τη γονιμότητα. Παραφράζοντάς τημθα μπορούσε να σε παραπέμπει σε καλή ζωή. Τίποτα δεν της λείπει και όσο την ανακαλύπτεις μένεις άφωνος με τις εκπλήξεις που κρύβει. Τώρα, με τη διαδικτυακή εξάπλωση που βιώνουμε, όλα τα μυστικά βγαίνουν στο φως. Ένα τέτοιο κρυφό διαμάντι είναι οι Λίμνες Μεταλλείων στην ευρύτερη περιοχή του Προκοπίου, στο όρος Καντήλι. Τοπίο εξωπραγματικό που θυμίζει τη μυθική Καππαδοκία, τον χαμένο παράδεισο των Προκοπιανών απ’ όπου τους ξερίζωσαν. Ο λατρευτός τους Άγιος Ιωάννης ο Ρώσος, έμελλε να τους οδηγήσει τελικά σε αυτή τη νέα, οικεία πατρίδα.

Προκόπι και Άγιος Ιωάννης Ρώσος

Στα τέλη του 17ου αιώνα στη μικρά Ρωσία, τη σημερινή Ουκρανία, γεννήθηκε ένα ιδιαίτερο παιδί, ο Ιβάν. Είχε γονείς ευσεβείς που τον μύησαν στα χριστιανικά ιδεώδη από μικρό. Όταν μεγάλωσε πήγε στον πόλεμο εναντίον των Τούρκων. Νικήθηκαν όμως τα Ρωσικά στρατεύματα και έτσι κατέληξε στην Καππαδοκία, στο παλιό Προκόπι (τωρινό Ουργκιούπ), υποτακτικός ενός τούρκου αξιωματικού. Προσπάθησε ο αφέντης του να τον κάνει να αλλαξοπιστήσει, ματαίως όμως, γιατί η πίστη του «Γιουβάν», όπως τον αποκαλούσε, ήταν ακλόνητη.

Ζούσε στον σταύλο με τα ζώα τα οποία περιποιόταν. Ήταν ευχαριστημένος εκεί, καθώς του θύμιζε τη Φάτνη. Δεν θέλησε να φύγει από εκεί ούτε όταν αργότερα ο αφέντης του του προσέφερε καλύτερο κατάλυμα. Ήταν κατά κάποιο τρόπο για εκείνον ένα ασκηταριό, οπού μπορούσε να προσευχηθεί και να αφιερώσει τη ζωή του στην πίστη του. Η δύναμη της πίστης του ήταν τόσο μεγάλη που λέγεται ότι κατάφερε μέσω της προσευχής, να μεταφέρει ένα πιάτο φαγητό στη Μέκκα όπου βρισκόταν για προσκύνημα ο αφέντης του! Το θαύμα αυτό τον καταξίωσε ως άνθρωπο ευσεβή, όχι μόνο στον ορθόδοξο ελληνισμό του τόπου, αλλά και στους Αρμένιους, ακόμα και στους Τούρκους!

Έζησε ως τα 40 του, το ταξίδι του όμως δεν σταμάτησε στον θάνατο. Έπειτα από 3,5 χρόνια το σώμα του όχι μόνο δεν είχε αποσυντεθεί, αλλά παρέμενε ατόφιο αποδίδοντας ευωδία. Έτσι αγιοποιήθηκε. Το σκήνωμά του μεταφέρθηκε σε ναό στο Προκόπι Καππαδοκίας και λατρευόταν ως θαυματουργό. Μετά τη μικρασιατική καταστροφή, το 1924, με τη συνθήκη της Λωζάνης και τις ανταλλαγές πληθυσμών, οι Έλληνες αναγκάστηκαν να εγκαταλείψουν τους τόπους τους κι οδηγήθηκαν στην προσφυγιά. Μαζί με τα υπάρχοντά τους, κατάφεραν και μετέφεραν με πολλές αντιξοότητες το σώμα του αγαπημένου τους Αγίου. Το πώς κατέληξαν στην Εύβοια είναι μια ακόμη ιστορία, που ολόκληρη γραμμένη δεν θα τη βρεις εύκολα. Είχα όμως την τύχη να μου την διηγηθεί ο Γιώργος Βερνέζος, Ιεροψάλτης και Θεολόγος, που συνάντησα στην υποδοχή του ιδιαίτερα ενδιαφέροντος Μουσείου Μικρασιατικού Πολιτισμού Προκοπίου Ευβοίας. Οι Τούρκοι, λοιπόν, τους άφησαν να μεταφέρουν στο ταξίδι τους όλα τους τα υπάρχοντα, αλλά το σώμα του Άγιου Ιωάννη δεν τους το έδιναν. Χρειάστηκε να το πάρουν στα κρυφά και να το καμουφλάρουν ώστε να μπορέσουν να το φυγαδεύσουν! Πριν το φορτώσουν στο καράβι, στο λιμάνι της Μερσίνας, η συγκάλυψη αυτή βοήθησε για να αποφευχθεί ο τελικός έλεγχος των Τούρκων. Το καράβι πήρε τον δρόμο για το λιμάνι του Πειραιά με τη λάρνακα του Αγίου άτακτα τοποθετημένη μαζί με άλλες αποσκευές στο αμπάρι του πλοίου. Σύμφωνα με τον μύθο, αυτό είχε σαν αποτέλεσμα κοντά στη Ρόδο το πλοίο να πέσει σε ένα είδος δίνης που το εμπόδιζε να προχωρήσει. Λένε ότι ο καπετάνιος είδε τον Άγιο στον ύπνο του ή ότι τον πληροφόρησαν κάποια στιγμή ότι υπάρχει το σκήνωμα μέσα στο πλοίο. Μόνο μόλις το έφεραν στο κατάστρωμα με εντολή του και τίμησαν το ιερό σκήνωμα, το πλοίο μπόρεσε να συνεχίσει το ταξίδι του ως τον Πειραιά απρόσκοπτα. Από τον Πειραιά ταξίδεψαν ως την Χαλκίδα. Καθώς υπήρξε διαφωνία μεταξύ των κατοίκων (οι μισοί ήθελαν να παραμείνουν στη Χαλκίδα κι οι υπόλοιποι να εγκατασταθούν στο Προκόπι) χρειάστηκε γι’ ακόμη μια φορά οι δεύτεροι να «κλέψουν» τον Άγιο, αυτή τη φορά με φορτηγό, μεταφέροντάς τον στο Προκόπι. Σύμφωνα με τον μύθο, αυτό έγινε με τη θέληση του Αγίου, καθώς το φορτηγό, όπως μαρτύρησε ένας θεατής βοσκός, σχεδόν πετούσε στο δρόμο ενώ τα δέντρα γέρναν αριστερά δεξιά για να ανοίξουν δρόμο!

Η Εύβοια, αν κάποιος ψάξει τον χάρτη, είναι γεμάτη τρύπες που έχουν μετατραπεί σε λίμνες. Έσκαβε και έσκαβε ο άνθρωπος για να πάρει το μέταλλο μέχρι που έβρισκε νερό, τον υδροφόρο ορίζοντα…

Ο νέος οίκος του Αγίου, αποπερατώθηκε το 1951. Στις 27 Μάϊου γιορτάζεται η μνήμη του και συρρέει πλήθος πιστών στο Προκόπι για τον εορτασμό. Διοργανώνεται μάλιστα από την Περιφέρεια λίγες ημέρες πριν, προσκυνηματική διαδρομή, μήκους 18χλμ από τη θέση «Άγιος» ως τον Ναό του Αγίου Ιωάννη του Ρώσου, που περνά μέσα από πευκόδασος εξαιρετικού κάλλους. Μα και σε όλη τη διάρκεια του χρόνου, πολυάριθμοι επισκέπτες από όλο τον κόσμο έρχονται στον Άγιο για να προσκυνήσουν, παρακαλώντας να ανακουφιστούν τα επίγεια βάσανά τους. Συνδέει πολιτισμούς και συμφιλιώνει πολλές εθνότητες. Ο ίδιος είχε ως βασική του αρχή πώς, ό,τι και να ζητήσεις δια της προσευχής με πίστη, θα σου δοθεί. Το σώμα του έχει μεταφερθεί σε νέα ασημένια λάρνακα με γυάλινο κάλυμμα για να θαυμάζεις το αναλλοίωτο σκήνωμα. Είναι μαυρισμένο γιατί οι Τούρκοι παλιότερα είχαν προσπαθήσει να το κάψουν ανεπιτυχώς ενώ, με βάση τις διηγήσεις, ο ίδιος ο Άγιος παρουσιάστηκε μπροστά τους ολοζώντανος και τους έδιωξε. Τέλος, στις μεγάλες φωτιές της Εύβοιας τον Αύγουστο 2021, οι κάτοικοι έκαναν λιτανεία και περιφορά του ιερού λειψάνου. Το χωριό έμεινε ανέγγιχτο από την πύρινη λαίλαπα καθώς, όπως πιστεύουν, ο Άγιος εισάκουσε τις προσευχές τους στέλνοντας βροχή!

Βρισκόμαστε στην πρώτη αίθουσα του Μουσείου, μπροστά από την φτιαγμένη στο Άγιο Όρος αρχική ξύλινη λάρνακα όπου αναπαυόταν το σώμα του Αγίου. Ένα εξαιρετικό έργο τέχνης με αγιογραφημένο τον Ιωάννη τον Ρώσο με κλειστά μάτια. Αυτό που μου προξένησε μεγάλη έκπληξη, όταν την ανοίξαμε με τον Γιώργο, είναι ότι ήταν αγιογραφημένος και από την εσωτερική πλευρά του καλύμματος με τα μάτια, όμως, ανοιχτά. Το ανοιγοκλείσιμο των ματιών έκανε την καρδιά μου να φτερουγίσει καθώς το λόγισα ως μία ακόμα νίκη έναντι του οριστικού τέλους! Ο Γιώργος θα μου εξηγήσει ότι σαν παιδί, τόσο ο ίδιος όσο και όλα τα παιδιά του χωριού, όταν αρρώσταιναν τοποθετούσαν τα ρούχα μέσα στη λάρνακα και θεραπευόντουσαν!

Οι μεγάλες εικόνες με την καραμανλίδικη γραφή (τούρκικα δηλαδή, γραμμένα με ελληνικούς χαρακτήρες) που κοσμούν την αίθουσα, είναι εξαιρετικές. Μαζί με όλα τα εκθέματα ταξίδεψαν κι αυτές από τα βάθη της Ασίας παρέα με τους πρόσφυγες. Τη μοντέρνα αισθητική του περιποιημένου Μουσείου την αντιλαμβάνεσαι κι από την ύπαρξη ψηφιακών γυαλιών εικονικής πραγματικότητας, όπου τα φοράς και βλέπεις σε κινούμενα σχέδια περιληπτικά όλη την ιστορία του Αγίου! Ο Ιερός Ναός έχει εικονογραφημένη την ιστορία της μετανάστευσης σε τοιχογραφίες και εντυπωσιάζει με τα όμορφα ζωντανά χρώματά του. Η αίσθηση ευσέβειας όλων των προσκυνητών σε κάνει αμέσως να νιώσεις την ενέργεια και την ιερότητα του χώρου. Με σεβασμό προσκυνώ κι εγώ τον Άγιο για να συνεχίσω τον δρόμο μου.

Λίμνες Μεταλλείων: εργόχειρο ανθρώπου και φύσης

Ύστερα από σύντομη οδήγηση περίπου 10 χλμ. συναντάς το χωριό Τρούπι και την πρώτη ομώνυμη λίμνη. Η Εύβοια, αν κάποιος ψάξει τον χάρτη, είναι γεμάτη τρύπες που έχουν μετατραπεί σε λίμνες. Έσκαβε και έσκαβε ο άνθρωπος για να πάρει το μέταλλο μέχρι που έβρισκε νερό, τον υδροφόρο ορίζοντα. Έτσι γεννήθηκαν όλες αυτές οι λίμνες. Με την εγκατάλειψη της μεταλλευτικής δραστηριότητας, ήρθε η φύση κι έβαλε τις τελευταίες πινελιές για να διαμορφώσει το σημερινό εκπληκτικό αποτέλεσμα. Οι λίμνες Κηρέα στη θέση Κάκαβος είναι οι πιο εντυπωσιακές. Στη λίμνη Τρουπίου μέχρι και κόκκινα χρυσόψαρα αντίκρυσα από ψηλά! Πριν συνεχίσουμε όμως για να τις ανακαλύψουμε, να πούμε δυο λόγια για το τι έγινε στον τόπο τους τελευταίους δυο αιώνες από τότε που ελληνοποιήθηκε η Εύβοια. Όλο το δάσος του Προκοπίου, έκτασης δεκάδων χιλιάδων στρεμμάτων, ακόμα και σήμερα, όσο κι αν θα σας φανεί απίστευτο, δεν ανήκει στο ελληνικό Δημόσιο. Είναι ιδιόκτητο και μάλιστα ανήκει σε ευγενείς Άγγλους, την οικογένεια Νόελ-Μπέηκερ! Το αρχοντικό τους βρίσκεται ακόμα στην άκρη του χωριού σε ένα ύψωμα και σήμερα λειτουργεί ως ξενοδοχείο. Ας τα πάρουμε όμως τα πράγματα από την αρχή. Παρά την απελευθέρωση της Εύβοιας το 1830, τα εδάφη εξακολουθούσαν παραδόξως να ανήκουν σε Τούρκους και οι Έλληνες έπρεπε να τα αγοράσουν! Επειδή όμως δεν είχαν την οικονομική δυνατότητα, ο Καποδίστριας πρότεινε σε Ευρωπαίους να το πράξουν. Έτσι το συγκεκριμένο δάσος το πήραν Ελβετοί και Άγγλοι φιλέλληνες. Στην αρχή το εκμεταλλεύτηκαν για υλοτομία, αργότερα όμως διαπίστωσαν την ύπαρξη της λευκής πέτρας, του λευκόλιθου. Από το πέτρωμα παράγεται μαγνήσιο με πληθώρα εφαρμογών σε πολλούς τομείς της βιομηχανίας. Ίσως να ήταν κι αυτός ένας λόγος που οι πρόσφυγες από το Προκόπι εγκαταστάθηκαν εδώ. Κάποια στιγμή οι επιχειρήσεις πέρασαν από τους ξένους σε εταιρίες ελληνικών συμφερόντων. Η εξόρυξη ήταν κερδοφόρος μέχρι τη δεκαετία του ‘80. Ο ανταγωνισμός με χώρες όπως η Κίνα και η Τουρκία έβαλε τροχοπέδη στα επιχειρηματικά σχέδια, προς περιβαλλοντικό όφελος όμως του νησιού. Τώρα υπάρχουν αυτές οι υπέροχες λίμνες και σε κάποια στιγμή υπήρξε η σκέψη για περιβαλλοντική ένταξη και περιηγητική αξιοποίηση, καθώς το τοπίο είναι εξωπραγματικό και αξίζει την επίσκεψη, ενώ ταυτόχρονα αποτελεί και σημαντικό υδροβιότοπο. Όμως δυστυχώς την τελευταία δεκαετία έχουν εκκινήσει εκ νέου οι εξορύξεις με αποτέλεσμα η εταιρεία που τις ανέλαβε να εμποδίζει την πρόσβαση στο κοινό…

Συνεχίζοντας συναντάς τη λίμνη που θα βρεις στο χάρτη με το όνομα Ηχώ. Η λίμνη είναι στενή και πολύ βαθιά κι όπως την αντικρύζεις από ψηλά σε πιάνει δέος, παρόρμηση να φωνάξεις για να πολλαπλασιαστεί η κραυγή σου! Η γειτονική λίμνη, που είναι ιδιαίτερα μεγάλη και εντυπωσιακή, βρίσκεται ακριβώς από κάτω από τις βιομηχανικές εγκαταστάσεις. Για να συνεχίσεις πρέπει να διέλθεις μέσα από το εργοτάξιο. Φύλακες δεν συναντάς και η δίοδος είναι ελεύθερη, οι απαγορευτικές πινακίδες όμως σε αποτρέπουν…

Η πιο εκθαμβωτική απ’ όλες είναι η λίμνη Κόλα, στην οποία δυστυχώς επίσης απαγορεύεται η πρόσβαση. Ο καλύτερος τρόπος για να την προσεγγίσεις είναι από τον δρόμο από το Σπαθάρι. Έτσι αποφεύγεις να περάσεις ακριβώς μπροστά από τις βιομηχανικές εγκαταστάσεις. Ανεβαίνω σε ένα ύψωμα και παρατηρώ τη λίμνη από ψηλά. Όντως είναι πανέμορφη. Με γαλαζοπράσινα ρηχά νερά και τοπίο τριγύρω που θυμίζει άλλο πλανήτη. Πολύ κοντά υπάρχει μια ακόμη πανέμορφη λίμνη με βαθιά νερά, ενώ λίγο πιο εκεί ένα εντυπωσιακό έλος. Στο βάθος διακρίνονται και άλλες λίμνες. Απόλυτη ηρεμία. Συναντώ κάτι παιδιά από Χαλκίδα που μου λένε ότι έρχονται συχνά εδώ, τους μαγνητίζει το απαράμιλλο τοπίο. Στον γυρισμό απολαμβάνω το αγροτικό τοπίο ως το Σπαθάρι και τη διαδρομή δίπλα από τον ποταμό Κηρέα, από το Μαντούδι ως το Προκόπι. Εδώ μέσα στο πλατανόδασος θα αναζητήσεις και τον περίφημο γεροπλάτανο των 2500 ετών. Τα δέντρα είναι ακόμα γυμνά, όμως τα αναρριχώμενα φυτά φροντίζουν να τα ντύσουν με το δικό τους φύλλωμα.

Μέσα από εντυπωσιακό φαράγγι περνά ο δρόμος της επιστροφής για τη Χαλκίδα και σκέφτομαι πώς μέσα σε μια ημέρα ταξίδεψα στον τόπο και στον χρόνο, πέταξα σε άλλους κόσμους. Νοερά ευχαριστώ τους ανθρώπους που με συντρόφεψαν, τον Αηγιάννη για το καλό που κάνει, την ανώτερη δύναμη για άλλη μια γεμάτη μέρα στον αέναο κύκλο της ζωής.