Αστερούσια

Το τραγούδι του Ξωπατέρα κι η φωλιά του αετού

Τα σύννεφα σκιάζουν τη ραχοκοκκαλιά του Ψηλορείτη. Λογής λογής, σκόρπιες οι μορφές τους. Χώμα και λιόδεντρα συμπληρώνουν τον καμβά της διαδρομής μέχρι τη Μονή Οδηγήτριας. Η ίδρυσή της τοποθετείται στον 14ο αιώνα. Σήμερα αποτελεί ένα περιποιημένο μοναστήρι που φιλόξενα σε ξεναγεί στο διαμορφωμένο «κελί του μοναχού», το λαογραφικό μουσείο με τις μυλόπετρες του παλιού λιοτριβιού, τα πατητήρια αλλά και στον επιβλητικό Πύργο του Ξωπατέρα, μίας από τις ηρωικότερες μορφές της κρητικής ιστορίας. Χαίνης και «Ντελής» ο ανυπότακτος καλόγερος Ιωάσαφ –κατά κόσμον Ιωάννης Μαρκάκης– πολέμησε με εξαιρετική ανδρεία τους Τούρκους οι οποίοι έστειλαν ολόκληρο ασκέρι για να τον εξοντώσουν. Μετά τον θάνατό του το 1828, ο Πύργος, που σύμφωνα με την παράδοση πρωτοκατασκευάστηκε από τον Νικηφόρο Φωκά, πήρε το όνομά του. Η θέα από την κορυφή του είναι ανεπανάληπτη. Για να γνωρίσεις τα Αστερούσια, ένα είναι σίγουρο, πως θα φας χώμα… Έξω από την Οδηγήτρια αρχίζουν οι χωματόδρομοι. Κάθε τους διακλάδωση, ένα καινούργιο ταξίδι, μια διαφορετική ιστορία... Από δω ξεκινά και το καταφύγιο άγριας ζωής των δυτικών Αστερουσίων, όπου το μόνο κυνήγι που επιτρέπεται είναι αυτό των… εικόνων. Ακολουθούμε την πινακίδα προς Βαθύ. Τοπίο έρημο, σεληνιακό με τα πελώρια βράχια από κατάλευκο ασβεστόλιθο να σε κυκλώνουν από παντού, μα και βασίλειο των αρπακτικών. Στην πλάτη του γερακιού το βλέμμα αναζητά μαζί του τη φωλιά. Η ευρύτερη περιοχή, ενταγμένη στο δίκτυο Natura, φιλοξενεί χρυσαετούς, σπιζαετούς, πετρίτες και είδη γυπαετών απειλούμενα με εξαφάνιση. Εδώ είναι ένα από τα ιδανικότερα σημεία για παρατήρηση. Υποβλητικό το σκηνικό φέρνει στον νου Μέση Ανατολή, και μόνος ήχος οι κουδούνες των κατσικιών που παραμονεύουν σε κάθε χαράκι. Τα τελευταία μέτρα τα κάνεις με τα πόδια. Πρώην κρυψώνα πειρατών, η παραλία με τα γαλήνια νερά είναι από τις ωραιότερες και πιο λιγοσύχναστες του νότου. Μόνα κτίσματα ο υποτυπώδης καφενές στην αυλή με τα αγάλματα και λίγο πιο πάνω ένα μικρό καλλιτεχνικό εργαστήρι όπου πρόθυμα θα σε κεράσουν έναν καφέ. Στην επιστροφή αγναντεύεις στο βάθος το Κεφάλι ή Λίθινο ακρωτήρι, στο νοτιοδυτικότερο άκρο του Ηρακλείου, να σμίγει με το Λιβυκό.

Μετέωρο και σκιά

«Κρήτη χωρίς φαράγγι δεν νογιέται», γράφει ο εξαιρετικός Δ. Βασιλειάδης στο βιβλίο του Το Κρητικό σπίτι. Αμέτρητα φαράγγια διαθέτει η οροσειρά των Αστερουσίων, από τα οποία έξι τουλάχιστον μπορούν άνετα να περπατηθούν. Νοτιότερα της Οδηγήτριας χαμηλώνει ο χωματόδρομος για το Αγιοφάραγγο. Τόπος ιερός από την αρχαιότητα, στην κοίτη του υπήρχε ιερό του Ασκληπιού αλλά και μινωικός τάφος. Ξεπεζεύεις, παίρνεις όλες τις απαραίτητες προμήθειες και ξεκινάς το ευκολοδιάβατο μονοπάτι. Τοπίο ασκητικό, γεμάτο με σπηλιές και τις ανεξάντλητες μορφές των βράχων, κερδίζει και τον απαιτητικότερο περιπατητή. Σε κάθε σου βήμα, αλλάζει η προοπτική, αλλάζουν και οι μορφές: αρχάγγελοι και δαίμονες, στόματα που κρύβουν ναΐσκους, φως που μετεωρίζεται, σκιές που στερεώνουν μορφές αγίων… Μια γιγάντια σπηλιά σαν τεράστιο αυτί αφουγκράζεται την ενέργεια του τόπου ενώ μικροί και μεγάλοι εξερευνούν το εσωτερικό της. Αναρριχητές σκαρφαλώνουν στους κάθετους απότομους βράχους. Αδύναμος πάντα ο άνθρωπος μπροστά στο μεγαλείο της φύσης, βάλθηκε να την τιθασεύσει. Στο ξάνοιγμα του φαραγγιού κτισμένη σε σπηλιά από το 14ο αιώνα, η εκκλησία του Αγίου Αντωνίου υπήρξε κέντρο του ερημητισμού της περιοχής. Αστείρευτος ο νους του ανθρώπου επινοεί απίστευτους θρύλους και ιστορίες. Πως το Αγιοφάραγγο κατοικείται ακόμη από υπεραιωνόβιους ασκητές που εμφανίζονται μόνο σε όσους επιθυμούν. Πως τις νύχτες έρχονται και λειτουργούν τον Άγιο Αντώνη... Ένα παλιό πηγάδι αναδεύει πόσιμο νεράκι κι εσύ ψάχνεις για το Γουμενόσπηλιο, το εντυπωσιακό σπήλαιο με την κρυφή είσοδο, τόπο συγκέντρωσης των ασκητών απ’ όλα τα Αστερούσια. Η συνάντηση γινόταν μία φορά τον χρόνο, τη Λαμπρή. Τριακόσιες πέτρες υπήρχαν γύρω γύρω, μία για κάθε μοναχό, κι αν κάποιος απουσίαζε, σήμαινε ότι έχει κοιμηθεί ... Μια σπείρα ενέργειας, λαβύρινθος γύρω από μια ελιά – αναλογίζεσαι τον θρύλο που θέλει καθένα από τα μοναχικά τούτα δέντρα να ’ναι και η ψυχή ενός μοναχού που κοιμήθηκε εδώ... Δέος αλλά και μια ενέργεια που σε σηκώνει ψηλά. Η έξοδος φέρνει σε μία απ’ τις πιο μαγευτικές παραλίες της Κρήτης και μοιάζει λυτρωτική. Γιγάντια τα βράχια που την περιβάλλουν, προστάτες απ’ τον αέρα και τον ήλιο. Θαλασσινές σπηλιές, καθάρια, κρυστάλλινα νερά, βάπτισμα και κάθαρση για τους δεκάδες περιπατητές. Ορατό ως το μεσημέρι, το μυστικό σπηλαιοβάραθρο του Βουρβουλίτη κρύβεται στο ύψωμα αριστερά πριν την ακτή. Ένα φυσικό χάσμα που επικοινωνεί με τη θάλασσα σαν λιμνούλα περιτριγυρισμένη από κοφτερά, κατακόρυφα βράχια. Αν ανέβεις με πολλή προσοχή, η πανοραμική θέα στην παραλία και η αποκάλυψή του σε καθηλώνουν. Ατμόσφαιρα υποβλητική, τοπίο επιβλητικό και άγριο. Δυτικά, το φαράγγι του Μάρτσαλου έχει τη δυσκολία του να το διασχίσεις, όμως είναι κι αυτό ένα από τα ωραιότερα του νότου. Ο χωματόδρομος σε φέρνει 15 λεπτά από την Παναγιά, έναν σπηλαιώδη ναό που λέγεται ότι υπάρχει εδώ από την εποχή των πρώτων χριστιανικών διωγμών. Στα γύρω βράχια, τα κελιά των ερημιτών, μα και ίχνη αρχαίου ναού… Ένα φυσικό άνοιγμα στην κορφή, απ’ όπου κρέμεται ο πολυέλαιος, διαχέει το φως στο εσωτερικό της κωνικής σπηλιάς η οποία παραπέμπει σε μινωικό τάφο.

Αριζόνα στο κύμα

Πελώριος ο βράχος – φύλακας της πορείας μας. Απ’ το χωριό της Βασιλικής ξεκινά η διαδρομή για το φαράγγι της Τρυπητής, που είναι από τις πιο όμορφες της Κρήτης. Γρήγορα βαθαίνουμε ανάμεσα από γριές ελιές, βελανιδιές και πρίνους. Μόλις εισχωρούμε, βλέπουμε το εντυπωσιακό φαράγγι το οποίο διασχίζεται ολόκληρο με το αυτοκίνητο, αν και στο πιο στενό του πέρασμα ίσα που χωρά. Γιγάντια τα βράχια σε φέρνουν στην ομώνυμη αχανή ακτή με τα γκρίζα βότσαλα και τα μεγάλα αρμυρίκια που κοσκινίζουν τον ήλιο. Αραγμένα τροχόσπιτα και δυο ταβέρνες με σπιτικό φαγάκι. Οι μεγάλες σπηλιές στη δυτική άκρη χαρίζουν το όνομά τους στην παραλία και τα βράχια τους είναι ιδανικά για βουτιές… Μια σιμώνεις στη θάλασσα, μια πλησιάζεις του βουνού. Δυτικότερα, προς Λέντα, αποκαλύπτεται ακόμα μία δύσκολη μα πανέμορφη διαδρομή των Αστερουσίων. Αριζόνα πλάι στο κύμα δεν θα ξαναβρείς. Ανεβαίνοντας, το μέταλλο πρασινίζει τα βράχια. Κοκκινόχωμα και κίτρινο του καδμίου αγιογραφούν το βουνό. Από ψηλά αγναντεύεις τον Τράφουλα, ένα σύντομο, έντονα κατηφορικό φαράγγι που διασχίζεις σε 10 λεπτά φτάνοντας στην ομώνυμη παραλία. Από μακριά η εικόνα του Λέντα στο δείλι, παραμύθι στο λιόγερμα – λιοντάρι κι ελέφαντας σε μια σιωπηλή παράσταση σκιών... Αρκετά γνωστός τουριστικός προορισμός από τη δεκαετία του ’70, υπήρξε μινωικός τόπος λατρείας και διέθετε μαντείο και φημισμένο ασκληπιείο με ιαματικά λουτρά. Ο μικρός αρχαιολογικός χώρος είναι επισκέψιμος για το κοινό.