O κύκλος της συγχώρεσης

Δευτέρα του Πάσχα στο Σελεγούδι

Εξερευνώντας τον τόπο μου για να ανακαλύψω άγνωστα έθιμα, τα οποία εισάγω στα σεμινάρια φωτορεπορτάζ, στη «μυστική» Μάνη βρίσκω έναν θησαυρό, στα 450 μ. υψόμετρο του όρους Πρωτάς στην οροσειρά του Ταϋγέτου. Οι κάτοικοι του χωριού Σελεγούδι συνεχίζουν από γενιά σε γενιά να τηρούν κάθε Δευτέρα του Πάσχα τον κύκλο της συγχώρεσης ή της αγάπης – το φωτεινό μήνυμα της Ανάστασης. Το όνομα του χωριού θυμίζει χαρακτηριστικά το «σε λόγου θείου», μας λέει ο υποστράτηγος εν αποστρατεία Βασίλειος Χειλάκος, που με μεράκι συλλέγει ένα ιστορικό αρχείο έρευνας σχετικό με το Σελεγούδι, τις γύρω περιοχές και τις παραδόσεις τους.

Το Σελεγούδι βρίσκεται 22 χλμ. ΒΔ του Γυθείου και ανήκει στα «μανιάτικα» Μπαρδουνοχώρια. Πριν από το 1700, το χωριό αποτελούνταν από ένα «σμήνος» οικισμών, οι οποίοι χτίστηκαν στις όχθες του ποταμού Σμήνου, που πηγάζει στις πηγές της Αγίας Μαρίνας και χύνεται στη θάλασσα. «Με τα βοσκοτόπια και τα αμπέλια που είχε επί Ενετοκρατίας, το Σελεγούδι πλήρωνε τόσο φόρο όσο τέσσερα χωριά του κάμπου», μας λέει ο κύριος Χειλάκος. Μέχρι εδώ έφθασαν οι Τούρκοι το 1780 στη Μάχη της Καστάνιας με τον ατρόμητο καπετάνιο Παναγιώταρο Βενετσανάκη. Σε αυτήν τη μάχη συμπολέμησε και ο πατέρας του Θεόδωρου Κολοκοτρώνη, ο Κωνσταντής. Ο Θοδωράκης Κολοκοτρώνης, μετέπειτα «Γέρος του Μοριά», περνούσε και εδώ τα παιδικά του χρόνια. Ήταν 9 ετών όταν η μητέρα του, η Κωνσταντού, τον πήρε και ξεφύγανε, ενώ ο πατέρας του μαζί με τον Παναγιώταρο σκοτώθηκαν στη μάχη. «Οι παππούδες μας στον Μεσοπόλεμο με τα χέρια καθάρισαν τα χώματα, στις άγριες εκτάσεις, φύτεψαν ελιές κι έχτισαν ξερολιθιές. Τότε, ο κόσμος ασχολείτο κυρίως με την κτηνοτροφία. Υπήρχαν 30.000 αιγοπρόβατα μετά τον Β’ Παγκόσμιο Πόλεμο. Φανταστείτε πριν...», μας λέει ο Γιώργος Τζανετάκος, που ζει μόνιμα στο Σελεγούδι. «Εδώ γεννήθηκα και μεγάλωσα, εδώ είναι η καρδιά μου κι η ψυχή μου», μας λέει. Είναι γεωργός, καλλιεργεί ελιές, ένα αμπέλι και συκιές, ενώ εργάζεται και στις οικοδομές. Μετά τον πόλεμο και τον Εμφύλιο, ιδίως το ’60 και το ’70, το χωριό σχεδόν ερήμωσε, εξαιτίας της εσωτερικής κι εξωτερικής μετανάστευσης. Σήμερα, εκατό νοικοκυριά έχει το Σελεγούδι, που διατηρούνται τα περισσότερα από ανθρώπους που μένουν στο Γύθειο, στη Σπάρτη και στην Αθήνα. «Οι κάτοικοι που μένουμε όλο τον χρόνο είμαστε περίπου σαράντα», λέει ο Γιώργος. Τρία ζευγάρια συνταξιούχων και τρεις νέοι αποφάσισαν να έρθουν να μείνουν στο χωριό. Μεράκι πολλών η μελισσοκομία και τα κτήματα που τους αφήσανε οι «πατεράδες» τους. Η Φιλιώ Γιαννακούρου ετοιμάζει εργαστήριο βοτσαλωτών στο χωριό. Ο Μιχάλης Θεοφυλάκος είναι γεωπόνος κι έρχεται συχνά από τη Σπάρτη στο χωριό του. Παίζει λαούτο και κατασκευάζει μουσικά όργανα. Ο Γιάννης Χειλάκος είναι συνταξιούχος, και αν και μεγάλωσε στην πρωτεύουσα, μετακόμισε μόνιμα με τη σύζυγό του και τον γιο τους, ο οποίος ασχολείται με τα μελίσσια. Ο Γιάννης παίζει φλογέρα και είναι ψάλτης στο χωριό. Οι κάτοικοι μαζεύονται τις βραδιές του χειμώνα στο προσηλιακό, πετρόχτιστο μουσικό καφενείομεζεδοπωλείο της πλατείας, που το λειτουργεί η Ελένη Γιαννακούρου, και αποχαιρετούν τη μέρα που φεύγει. «Το γλέντι το ’χουμε μέσα μας», λέει ο Γιώργος. Από τον Ταΰγετο μαζεύουν τσάι, αγριοθύμαρο, βάλσαμο, φασκόμηλα, ρίγανες και άλλα αρωματικά βότανα, ενώ κάποιοι έχουν ξεκινήσει βιολογική καλλιέργεια ελιάς.

Η λιτανεία και η Πασχαλιά

Δευτέρα του Πάσχα, εννέα το πρωί στο νεκροταφείο, λίγο έξω από το χωριό, φωτογραφίζουμε τον νεαρό παπά-Σιλουανό και τους δυο ψάλτες, που ψέλνουν μπροστά στους απλούς, ξύλινους τάφους. «Οι μανάδες μας, θυμάμαι, όταν ήμασταν παιδιά μάς στέλνανε να κάνουμε Πασχαλιά στους νεκρούς, κι ύστερα σε όλο το χωριό, με προτεραιότητα τους μεγαλύτερους σε ηλικία», θυμάται ο Γιώργος Τζανετάκος, μόνιμος κάτοικος Σελεγουδίου. Η προσφορά κουλούρας, ενός κόκκινου και ενός άβαφου αυγού συνεχίζεται έως σήμερα. Πιτσιρίκια συγκεντρώνονται στο νεκροταφείο, κρατώντας εξαπτέρυγα, τον σταυρό και εικόνες από την εκκλησία και από τα σπίτια τους, για να οδηγήσουν τη λιτανεία. Ο παπάς ακολουθεί κρατώντας το Ευαγγέλιο στα χέρια, μαζί και οι δυο ψάλτες ψέλνοντας το «Χριστός Ανέστη» και άλλα αναστάσιμα τροπάρια. Ακολουθεί ο κόσμος, συντονισμένος, ψέλνοντας τα τροπάρια, που είναι εδώ συνειδητά και υπερβαίνουν το τυπικό. Από την ανοιξιάτικη φύση με τις άγριες λεβάντες, μπαίνουμε στα σοκάκια του χωριού. Οι νοικοκυραίοι, αφού φιλήσουν τον σταυρό και το Ευαγγέλιο, στην εξώπορτα του σπιτιού τους, καλοδέχονται τη λιτανεία. Μας καλωσορίζουν στα σπιτικά τους. Σύμφωνα με το έθιμο, το τραπέζι είναι στρωμένο με ό,τι έχει μείνει από την προηγουμένη, δηλαδή την Κυριακή του Πάσχα. Περιζήτητη λιχουδιά, η πικάντικη συκωταριά από το αρνί ή από το κατσίκι που έσφαξαν την προηγούμενη μέρα. Μαγειρευτή στην κατσαρόλα, τη σβήνουν οι γνώστες με κρασί ή με ξιδάκι κι άλλοι πάλι τη φτιάχνουν τηγανητή. Μαγειρίτσα από το Μεγάλο Σάββατο, ζυμωτό ψωμί, χειροποίητο τυρί και κρασί ήταν και είναι τα συνοδευτικά που προσφέρονται για την ευθυμία του κόσμου. Α! Και οι κουραμπιέδες, για να τον γλυκάνουν. Βλέπετε, κουραμπιέδες και γλυκά του κουταλιού έφτιαχναν οι νοικοκυρές και φύλαγαν στον μπουφέ του καθιστικού για να κεράσουν όποιον μουσαφίρη κοπιάσει. Σήμερα, τα σπιτικά «βγάζουν» περισσότερα εδέσματα, όπως μανιάτικο σύγκλινο, ντόπια μανιτάρια κι ομελέτες με άγρια σπαράγγια του τόπου. Για τους πρωτοστάτες της λιτανείας, τη νεολαία δηλαδή, δίπλα στα παραδοσιακά εδέσματα προσφέρονται και ευρωπαϊκά, όπως μπανόφι και τσίζκεϊκ. Τα ποτηράκια γεμίζουν με ρακί, σπιτικά ηδύποτα φρούτων και κρασιά παραγωγής των χωριανών. Ο συμπαθέστατος παπα-Σιλουανός λέει και ξαναλέει κάθε φορά που μπαίνει σε ένα καινούργιο σπιτικό: «Αν δεν αδειάσουμε, δεν φεύγουμε!». Κατά τις δύο το μεσημέρι, έχουμε περπατήσει όλο το χωριό κι έχουμε κεραστεί από πενήντα περίπου καθιστικά ή αυλές φιλόξενων και πρόσχαρων σπιτικών. Έτσι χορτάτοι και λίγο ζαλισμένοι, καταλήγουμε στη γραφική πλατεία του χωριού, έξω από την εκκλησία της Αγίας Τριάδας.

Ο κύκλος της συγχώρεσης

«Από τη δεκαετία του 1970, που ήμουν παιδί, το έθιμο ήταν συμμετοχικό. Οι μεγαλύτεροι σε ηλικία άνθρωποι ήταν οι πιο σεβαστοί», μας λέει ο Γιώργος Τζανετάκος. Στην πλατεία, μετά τη λιτανεία και το ψάλσιμο, ο μεγαλύτερος του χωριού κάθεται μπροστά ξεκινώντας τον κύκλο, και ο επόμενος του δίνει το φιλί της αγάπης και κάθεται δίπλα του, κι έρχεται ο επόμενος νεότερος κ.ο.κ. Έτσι, ο κύκλος της συγχώρεσης μεγαλώνει κι άνθρωποι αγκαλιάζονται, φιλιούνται, κοιτιούνται στα μάτια κι ανταλλάσσουν ευχές συγχώρεσης. Από τα πιο ιερά έθιμα είναι η συγχώρεση, η απελευθέρωση από θυμούς και από ενοχές. Ένα είδος ανακωχής, με τους άλλους αλλά κυρίως με τον εαυτό μας. «Εδώ και 150 χρόνια, με τον κύκλο της αγάπης σταματούσαν οι αψιμαχίες των ντόπιων», μας λέει ο Γιώργος. Και όταν ο κύκλος κλείσει, τότε ξεκινά η δημοπρασία.

 

Η δημοπρασία και οι Άγιοι Θεόδωροι

Κατά τη διάρκεια της λιτανείας, κάποιοι χωριανοί έχουν αποστολή να µαζέψουν, από κάθε σπίτι που µπαίνουν, την Πασχαλιά, δηλαδή την πασχαλινή κουλούρα µαζί µε κόκκινα και άβαφα αυγά. Τα συγκεντρώνουν στην πλατεία προς δηµοπράτηση. Στη δηµοπρασία, παλαιότερα προσφέρονται και ζώα, µια κότα ή ένα κατσίκι. Τα χρήµατα συγκεντρώνονταν µε σκοπό να ξεκινήσει η συντήρηση των εξαιρετικών αγιογραφιών της εκκλησιάς των Αγίων Θεοδώρων, που είναι χτισµένη περίπου το 1700, στην Πάνω Γειτονιά του χωριού. Ο ναός ήταν ένα καστράκι οχυρωµένο εναντίον των Τούρκων, µε µοναστήρι και µε εκκλησία νεκροταφείου. Είναι κεραµοσκέπαστος µε τρίπλευρη αψίδα ιερού. Πολλές αγιογραφίες λαϊκής τέχνης του 18ου αιώνα καλύπτουν τους τοίχους µέχρι την αψίδα. Τα µάτια των αγίων έχουν βγει µε αιχµηρό αντικείµενο ή πυροβολισµό όπλου µάλλον από τους Τούρκους το 1780, µετά τη Μάχη της Καστάνιας, και έχει γίνει προσπάθεια αποκατάστασής τους. Στο τέµπλο είναι ζωγραφισµένοι µόνον ο Χριστός Αρχιερεύς, αριστερά, και η Παναγιά Αριστεροβρεφοκρατούσα, δεξιά. Στους διπλανούς τοίχους, ο  άγιος Ιωάννης ο Πρόδροµος και έφιπποι οι άγιοι Θεόδωροι. Πάνω από τις εικόνες, οι Απόστολοι, άγγελοι και αλλεπάλληλες πτυχές σελίδων από την Αγία Γραφή. Εκεί, στα δεξιά του τέµπλου, είναι γραµµένη και η χρονολογία της αγιογράφησης: 1774. «Στη δεξιά πλευρά του στύλου της αψίδας είναι ζωγραφισµένος ο προφήτης Ηλίας του Ταϋγέτου, αφιέρωση του ήρωα Παναγιώταρου Βενετσανάκη, που είναι η µοναδική γραπτή απόδειξη της υπάρξεώς του και που δίνει και εθνικοϊστορική αιτία, πέρα από τη θρησκευτική, διατηρήσεως του ναού», µας λέει ο Βασίλης Χειλάκος. 

Το γλέντι

Αφού οι πασχαλινές κουλούρες, τα αυγά και τα κρασιά που προσφέρονται στη δημοπρασία δημοπρατηθούν σε αρκετά υψηλές τιμές, αμέσως μετά ο κόσμος κουβαλά ταψιά και κατσαρόλες από τα σπίτια του στην πλατεία. Κάποια σπιτικά μαγειρεύουν από το πρωί, ώστε το κοινό φαγοπότι να είναι πλούσιο. Τραπεζάκια στήνονται στην πλατεία που θεάζει ανατολικά προς τη χαράδρα του ποταμού Σμήνου και τα χωριά της πέρα Ρίζας, και βόρεια προς τις κορυφές του Ταϋγέτου. Οι νέοι μαζί με τον παπά στήνουν τα στερεοφωνικά μηχανήματα. «Κάποτε είχαμε το γραμμόφωνο», λέει ο Γιώργος, που σέρνει τον χορό. Το τρικούβερτο γλέντι τελειώνει αργά τα μεσάνυχτα...!

Προτάσεις

info's

To 3ο Βιωματικό σεμινάριο Φωτογραφίας και Διαλογισμού «Φωτογραφίζοντας με τα μάτια της καρδιάς» θα πραγματοποιηθεί στη Μάνη στις 5-10 Απριλίου 2018, και θα περιλαμβάνει μεταξύ άλλων επίσκεψη στο Σελεγούδι, φωτογράφηση και συμμετοχή στο έθιμο. Πληροφορίες & δηλώσεις συμμετοχής: Μάρω Κουρή, τηλ.: 6977 296831, e-mail: Αυτή η διεύθυνση ηλεκτρονικού ταχυδρομείου προστατεύεται από τους αυτοματισμούς αποστολέων ανεπιθύμητων μηνυμάτων. Χρειάζεται να ενεργοποιήσετε τη JavaScript για να μπορέσετε να τη δείτε., Fb: Maro Kouri, και Σπύρος Μαρίνος, τηλ.: 6944 612022, Αυτή η διεύθυνση ηλεκτρονικού ταχυδρομείου προστατεύεται από τους αυτοματισμούς αποστολέων ανεπιθύμητων μηνυμάτων. Χρειάζεται να ενεργοποιήσετε τη JavaScript για να μπορέσετε να τη δείτε., Fb: Spiros Marinos.

Θα το βρείτε στο

τεύχος 115

0
Shares

Σας αρέσει το site μας?

Ακολουθήστε μας στα social και δεν θα το μετανιώσετε...

0
Shares