Ψηφιδωτό

Η τέχνη της υπομονής

Στο εργαστήρι του Γρηγόρη Καλαγιά, στη Βελίκα, έφτασα σούρουπο. Η σόμπα αναμμένη και στον πάγκο εργασίας το ψηφιδωτό που έφτιαχνε τοποθετημένο αντίστροφα (καθρέφτης). Ο Γρηγόρης με καλωσόρισε σε αυτόν τον υπέροχο κόσμο του ψηφιδωτού, «παραδίδοντάς» μου τη λαβίδα, προτρέποντάς με να εναποθέσω ένα μικρό λευκό πετραδάκι, όπου εγώ θεωρούσα ότι ταίριαζε. Μνήμες και εικόνες από τα παιδικά μου χρόνια ήρθαν στον νου. Τότε που προσπαθούσαμε να φτιάξουμε μια εικόνα, χρησιμοποιώντας φακή, φασόλια ή όποιο άλλο όσπριο βρίσκαμε στο ντουλάπι, δημιουργώντας το δικό μας έργο τέχνης. Τότε που θέλαμε να γίνουμε καλύτεροι κι εξασκούσαμε την παρατηρητικότητά μας, αναζητώντας παζλ που θα περιλάμβαναν περισσότερα κομματάκια. Κομματάκια που μίκραιναν όσο αυξάνονταν ο αριθμός τους. Αυτή ήταν η πρώτη μου σκέψη όταν αντίκρισα την εικόνα με τον Χριστό, που περίμενε πάνω στο τραπέζι να του δώσει πνοή ο ψηφιδογράφος Γρηγόρης Καλαγιάς.

Τα ψηφιδωτά έχουν ένα μοναδικό στυλ, φέρουν την έμπνευση του τεχνίτη, έχουν ποικιλομορφία και ζωντάνια. Είναι αποτελέσματα δημιουργικότητας και καλλιτεχνικής ένωσης υλικών, όπως το μάρμαρο, η πέτρα, το σμάλτο, το βότσαλο, ο γρανίτης, ακόμη και η υαλόμαζα. Τα θέματά τους μπορεί να είναι μυθολογικά, θρησκευτικά, σύγχρονα. Συνθέσεις γεωμετρικών σχημάτων, παραστάσεις ιστορικών γεγονότων, προσώπων, ή ακόμη και του αρχετυπικού σχήματος της σπείρας που συμβολίζει τη ζωή, την αναγέννηση, την εξέλιξη. Κοσμούν κάθετες μεγάλες επιφάνειες, τοίχους, δάπεδα κτιρίων, ναών, μοναστηριών, σπιτιών, σχολών. Παρότι τα πρώτα ψηφιδωτά τοποθετούνται πριν από 4.000 χρόνια στη μακρινή Μεσοποταμία, όπως τα γνωρίζουμε σήμερα έχουν τις ρίζες τους στα ελληνιστικά χρόνια (Αλεξάνδρεια, 3ος αιώνας π.Χ.) όπου η διακόσμηση με επιδαπέδια και επιτοίχια ψηφιδωτά ήταν πολύ διαδεδομένη και μεταλαμπαδεύτηκαν στα ρωμαϊκά χρόνια και μετέπειτα στο Βυζάντιο και τα χρόνια του Χριστιανισμού, όπου άκμασαν ιδιαίτερα.

Ο Γρηγόρης μιλάει με πάθος για την τέχνη αυτή. Μας λέει ότι όπως στη φωτογραφία φτιάχνουμε μια εικόνα από τα «πίξελς», έτσι και στο ψηφιδωτό δημιουργούμε μια εικόνα από πολλά μικροσκοπικά κομμάτια. Μας μιλά για εντυπωσιακά ψηφιδωτά στον Ελλαδικό χώρο, που έχουν δει το φως έπειτα από ανασκαφές, και για όλα εκείνα που είναι καλά συντηρημένα σε εκκλησίες και μονές. Ο τόπος μας έχει αμέτρητες παραλίες, στολισμένες με βότσαλα όλων των μεγεθών, σχημάτων και χρωμάτων, ενώ στα βουνά μας βρίσκουμε πέτρες όλων των λογιών. Αυτή είναι η πρώτη ύλη του! Αυτός είναι ο «χρυσός» της Ελλάδας, τα πετρώματά της. Εργαλεία του μια πένσα (ο κόφτης) και η τσιμπίδα, οδηγός του το μεράκι. Με αγνότητα και ταπεινότητα ο Γρηγόρης λέει ότι στην αρχαιότητα τα ψηφιδωτά έργα τα υπέγραφε ο εμπνευστής του έργου, ο ζωγράφος. «Εμείς είμαστε απλοί ψηφοθέτες, που δεν έχουμε το ταλέντο του σχεδίου και της ζωγραφικής». Μας μεταφέρει νοητά στην κωμόπολη της Πύλης Τρικάλων, εκεί που βρίσκεται ο βυζαντινός ναός «Πόρτα Παναγιά», χτισμένος δίπλα στην κοίτη του Πορταϊκού (παραπόταμος του Πηνειού). Ένας βοσκός περνώντας, λέει, μια μέρα από κει, έμεινε έκθαμβος στο αντίκρισμα του ψηφιδωτού της Παναγιάς και του Χριστού. Τότε αποφάσισε να μαζέψει βότσαλα από το ποτάμι και να φτιάξει ένα ψηφιδωτό πάνω σε έναν βράχο, πλάι στο μονότοξο γεφύρι που ενώνει την Ήπειρο με τη Θεσσαλία.

Χρειάζεται μεγάλη υπομονή να κόψεις το πετραδάκι στο σχήμα που χρειάζεται και να το τοποθετήσεις. Περίπου 30.000 πετραδάκια χρειάζονται για να γεμίσει ένα έργο διαστάσεων 50Χ80! Είναι ένα κέντημα με πέτρες…

Οι ψηφίδες που κυριαρχούν στη σύνθεση των έργων του είναι λαμπερά, ποικιλόχρωμα βότσαλα από τις παραλίες του Αγιόκαμπου, βότσαλα μοναδικού μπλε από την παραλία του Ρακοπόταμου, κατάλευκα χαλίκια από τη Θάσο, στουρνάρι από την Πίνδο, πέτρες με το μοναδικό πράσινο της Χασάμπαλης. Τα νούμερα που κρύβονται πίσω από τη δημιουργία ενός έργου είναι ασύλληπτα. Για παράδειγμα, σε ένα έργο διαστάσεων 50Χ80 εκατοστών έχουν χρησιμοποιηθεί περίπου τριάντα χιλιάδες ψηφίδες! Η ιστορία συνδέεται με το σήμερα και το τώρα κι ο Γρηγόρης συγκολλάει και συνθέτει τις πέτρες που έχει συλλέξει από τα ηρωικά μέρη της Ελλάδας για να φτιάξει «τον χορό του Ζαλόγγου», την «έξοδο του Μεσολογγίου», τη «μάχη στα Δερβενάκια». Τα υλικά που χρησιμοποιεί στα ψηφιδωτά του δεν είναι τυχαία! Εμπεριέχουν την ψυχή της γης στην οποία συντελέστηκαν τα γεγονότα που απεικονίζουν: πέτρες από τα Ψαρά για την απεικόνιση της πυρπόλησης της τουρκικής ναυαρχίδας από τον Κανάρη. Πέτρες από το Σούλι κι από το Ζάλογγο, το Μεσολόγγι, την Τρίπολη, από την Ίμβρο και την Τένεδο. Αλλά και πέτρες από άλλες χώρες (Βουλγαρία, Βραζιλία, Ισπανία). Λίθινα στοιχεία, που πριν χαρίσουν σε μας το δικό μας ταξίδι ψυχής, έχουν κάνει το δικό τους. Παίρνουν σχήμα και θέση στα δημιουργήματα του Γρηγόρη, για να ταξιδέψουν ξανά στα πέρατα του κόσμου. Τα έργα του βλέπουν το φως της ανατολής στη Βελίκα και όταν ολοκληρωθούν ταξιδεύουν σε όλη την Ελλάδα σε μοναστήρια, ναούς, πολιτιστικά κέντρα και μουσεία, όπως το μουσείο στον Πύργο της Τήνου, ενώ κάποια άλλα φτάνουν ως την άλλη άκρη του ημισφαιρίου, στη μακρινή Αυστραλία.

Ο Γρηγόρης Καλαγιάς ασχολείται με την τέχνη του ψηφιδωτού για πάνω από τριάντα χρόνια. Μαζεύει πέτρες από τη φύση και με αυτές ζωγραφίζει Το εργαστήριό του επισκέπτονται μαθητές και ομάδες νέων, ώστε να τους διδάξει την τέχνη που παίρνει διαστάσεις συλλογικότητας και ομαδικότητας, αφού ο καθένας βάζει κυριολεκτικά το λιθαράκι του προκειμένου το έργο να ολοκληρωθεί. Μια δουλειά καλλιτεχνική που σε μαθαίνει πώς να αποκτήσεις την υπομονή που χρειάζεται για να γεμίσεις τα κενά με τις ψηφίδες. Μια τέχνη που δίνει τη χαρά στον καλλιτέχνη-μάστορα να «οργανώσει» τα σπασμένα κομμάτια ώστε να καταλάβουν τη θέση τους και να συνθέσουν τη μεγάλη εικόνα!

Προτάσεις

0
Shares

Σας αρέσει το site μας?

Ακολουθήστε μας στα social και δεν θα το μετανιώσετε...

0
Shares