Θεοδώριανα

Η διαδρομή μας ξεκάνει από την Άρτα. Περνάμε το ιστορικό Πέτα και ανηφορίζουμε προς Μελάτες. Πρώτη μας συνάντηση, η λίμνη Πουρναρίου που με τη γαλανή της επιφάνεια «σπάει» τη μονοτονία του καταπράσινου τοπίου. Σειρά παίρνουν τα ελατοδάση, μέχρι που μέσα στο ανέγγιχτο αυτό τοπίο, αρχίζουν να ξεπροβάλλουν επιβλητικά γυμνές κορφές. Έχουμε φτάσει στο Βουργαρέλι, με την απίστευτη θέα από τα 750 μέτρα και την κορυφή του όρους Τσούμα (στα 2.088 μ.) να στέκεται αγέρωχη πάνω από το χωριό.

Αμέσως μετά, ο δρόμος για λίγο μοιάζει να «χαλαρώνει» από τις συνεχείς στροφές, με τα έλατα να δίνουν τη θέση τους στα πλατάνια και να εναλλάσσονται μεταξύ τους έως το χωριό Αθαμάνιο. Μια στάση να ξεδιψάσουμε στη βρύση που βρίσκεται επάνω στον δρόμο και να απολαύσουμε την εντυπωσιακή θέα που προσφέρει το χωριό από τα 1.042 μέτρα. Περίπου στα μέσα του, μία πινακίδα μας οδηγεί αριστερά, προς μια απότομη φιδωτή ανηφοριά. Είναι και ο μοναδικός δρόμος που οδηγεί στα Θεοδώριανα, αφού πρώτα σε περάσει από τον αυχένα του Σταυρού, το ψηλότερο σημείο τους στα 1400μ. υψόμετρο. Η στάση εδώ απαραίτητη, μιας και η θέα είναι καθηλωτική. Τα κορφοβούνια της Νότιας Πίνδου και των Αγράφων ποζάρουν μεγαλόπρεπα σ’ ένα μαγευτικό υπερθέαμα. Κοιτώντας νότια, το βλέμμα χαμηλώνει μαζί με τους χαώδεις γκρεμούς και η πανοραμική θέαση των βουνοκορφών δίνει τη θέση της στον κάμπο της Άρτας. Η ονομασία «Σταυρός» προέρχεται από τον ξύλινο σταυρό που έστησε ο Κοσμάς ο Αιτωλός, το 1777, όταν επισκέφτηκε τα Θεοδώριανα, όπου και ίδρυσε το πρώτο σχολείο του χωριού. Στο σημείο αυτό δόθηκε επίσης μάχη μεταξύ Ελλήνων και Τούρκων κατά τη διάρκεια της Επανάστασης του 1821. Στο στενό πέραμα του Σταυρού, οι Έλληνες οπλαρχηγοί, με αρχηγό τον Γώγο Μπακόλα και 500 αποφασισμένους επαναστάτες, σταμάτησαν την τουρκική προέλαση, αναγκάζοντας τον Ισμαήλ Πασά να επιστρέψει με βαριές απώλειες πίσω στα Γιάννενα.

Σε τέσσερα περίπου χιλιόμετρα και μετά από ένα σύγχρονο ασφαλτόδρομο, αντικρίσαμε τα Θεοδωριανα στην πλάγια του όρους Κριάκουρας, προστατευμένα μέσα στην αγκαλιά των βουνών. Εντυπωσιακό, ανόθευτο τοπίο που γοητεύει με τις αντιθέσεις του. Ποτάμια κι άγρια φαράγγια, πηγές, ρυάκια, βρύσες και καταρράκτες δίνουν ζωή σε αυτόν τον μοναχικό τόπο.

Πετρόχτιστα σπιτάκια και αρχοντικά κι από πάνω τους η επιβλητική κορμοστασιά των Τζουμέρκων με το πολυτραγουδισμένο οροπέδιο Κωστηλάτα. Εδώ και οι ομώνυμες πήγες όπου, σύμφωνα με τους ντόπιους, ξεκαλοκαιριάζουν 17 χιλιάδες πρόβατα! Τα βοσκοτόπια αυτά αποτελούν και την κύρια ασχολία των κάτοικων, ενώ το νερό των πηγών της Κωστηλάτας εμφιαλώνεται από το ομώνυμο εργοστάσιο, που προσφέρει ζωή και εργασία στους κατοίκους των γύρω περιοχών.

Η πλούσια ιστορία των Θεοδώριανων ξεκινά από την αρχαιότητα. Με το σημερινό τους όνομα, αναφέρονται για πρώτη φορά το 1695 σ’ έναν φορολογικό κατάλογο των βενετσιάνικων αρχών. Αρχαιολογικά ευρήματα στην περιοχή και κάποια ανεπίσημα ιστορικά στοιχεία, δικαιολογούν την άποψη ότι αποτελούν ιστορική συνέχεια της αρχαίας πόλης «Θεοδωρία» στη χώρα των Αθαμάνων, με τους κατοίκους της να αποτελούν την πρώτη ιστορικά εξακριβωμένη φυλή που έζησε στην περιοχή. Κι ενώ η οθωμανική κατοχή ξεκινά για την Ήπειρο το 1431, τα Θεοδώριανα μαζί με τα υπόλοιπα χωριά των Τζουμέρκων αντιστέκονται, πετυχαίνοντας ημιανεξαρτησία και αυτοδιοίκηση, δικαιώματα που περιορίζονται από τον κατακτητή μετά το 1652. Παρ’ όλ’ αυτά τα Θεοδώριανα, μαζί με κάποια ακόμη χωριά της περιοχής, διατηρούν ορισμένα από τα προνόμιά τους μέχρι την περίοδο της σατραπείας του Αλή πασά, το 1788. Στην πραγματικότητα, το χωριό καθ’ όλη τη διάρκεια της Τουρκοκρατίας δεν γνώρισε τούρκικο ζυγό, με τις στάνες των κτηνοτρόφων να χρησιμεύουν ως καταφύγιο για τους κυνηγημένους και τους κλεφταρματωλούς των γύρω περιοχών.

Φτάνοντας στη πλατεία, αντικρύζουμε στο κέντρο της την εντυπωσιακή εκκλησιά του Αϊ Γιώργη – προστάτη του χωριού – που κτίστηκε το 1360 και διαθέτει στο εσωτερικό του αξιόλογες τοιχογραφίες του 1714. Τρεχούμενα νερά ρέουν παντού μέσα από τα καλντερίμια. «Νερομάνα» αποκαλούν τα Θεοδώριανα, διόλου άδικα, αφού διαθέτουν 300 πηγές που ρέουν αδιάκοπα τροφοδοτώντας το χωριό με γάργαρο πόσιμο νεράκι! Κι είναι με διαφορά ένα από τα πιο εύγεστα και καθάρια νερά που θα γευτείς ποτέ στη ζωή σου…

Κάτω από τον αιωνόβιο πλάτανο που στέκει αγέρωχος στην πλατεία, νιώσαμε στο πετσί μας την ερημιά. Δεκαπέντε άνθρωποι όλοι και όλοι, οι περισσότεροι ηλικιωμένοι, αποτελούν τους μόνιμους κατοίκους του χωριού που παίρνει ζωή μόνο τα καλοκαίρια. Ο χρόνος εδώ, φαίνεται πως έχει σταματήσει, σε μια από τις ελάχιστες εναπομείναντες περιοχές, που δεν έχουν ακόμα υποκύψει στην τεχνολογία και την υπερανάπτυξη. Γι’ αυτό και τα πάντα παραμένουν τόσο μαγικά…

Βόρεια του χωριού επισκεπτόμαστε το ιστορικό Μοναστήρι της Παναγίας που χτίστηκε από τον ηγούμενο Άνθιμο Αργυρόπουλο, κατά το 1793. Ο ίδιος μόνασε εκεί για πολλά χρόνια, ενώ την εποχή της Τουρκοκρατίας η μονή λειτούργησε και σαν αλληλοδιδακτικό σχολείο. Αργότερα, στα χρόνια της Κατοχής, μετατράπηκε σε κρησφύγετο πατριωτών αλλά και σε πρόχειρο χειρουργείο και νοσοκομείο. Ένα παλιός νερόμυλος, λίγο παρακάτω, στέκει εγκαταλελειμμένος με εμφανή τα σημάδια της φθοράς. Άριστα διατηρημένο παραμένει αντίθετα το μονότοξο γεφύρι της Γκούρας, που συναντήσαμε έξω από το χωριό και χτίστηκε στις αρχές του περασμένου αιώνα στα πρότυπα της ηπειρώτικης αρχιτεκτονικής.