Ποταµός
Πόσοι θα µείνουµε ως το τέλος; αναρωτιόµασταν πριν ακόµη πιάσουµε Κύθηρα. Λιγότεροι από τα δάχτυλα του ενός χεριού − θα ερχόταν στην ώρα της η απάντηση. Το άνοιγµα της µπουκαπόρτας κάθε φορά µου δηµιουργεί ένα αίσθηµα συγκίνησης. Πόσο µάλλον εδώ. Στο πουθενά. Ένας λιλιπούτειος οικισµός µας υποδέχεται στο λιµάνι µαζί µε τους κατοίκους, που ήρθαν να παραλάβουν εφόδια από τον Πειραιά. «Πέντε ευρώ χρεώνεται η κούτα ασυνόδευτη, οπότε, όταν κάποιος πάει για δουλειές φροντίζουµε να εξυπηρετούµαστε µεταξύ µας», θα µου πει η ∆έσποινα Κατσανεβάκη. Πριν δύο χρόνια αποφάσισε να αφήσει τον Πειραιά και µαζί µε τα τρία της παιδιά να έρθουν να ζήσουν εδώ, στον τόπο καταγωγής της. Τρία κουκλιά που θα µας συνοδεύσουν ως τον ξενώνα. ∆εξιά, καθώς ανηφορίζουµε, κάνει απάγκιο κι οι βάρκες είναι σαν πάνω σε γυαλί. Τα νερά φωτισµένα σε οδηγούν σαν ποταµάκι µέχρι την πηγή. «Από δω παίρνει νερό όλο το νησί», θα µου πει η ∆έσποινα. Η ζωντάνια της κατακλύζει τον χώρο. Στο καφενείο της «Η γωνιά του Στράτου» µας κερνά τσιριγώτικη φατουράδα για το καλωσόρισµα. «Άλλαξες εδώ, ηρέµησες, βρήκαµε τη µαµά µας» της είπαν τα παιδιά, λέει µε συγκίνηση και τώρα δεν θέλουν να φύγουν. Η µεγαλύτερη κόρη της, Αναστασία, πρέπει να πάει στο γυµνάσιο κι έτσι το δηµοτικό που επαναλειτούργησε µετά 25 χρόνια θα ξανακλείσει. Θέλει να γίνει κτηνίατρος κι εδώ άρχισε να παρατηρεί τα ζώα: πώς αναπαράγεται το σαλιγκάρι, πώς γίνεται η κάµπια πεταλούδα, µου δείχνει φωτογραφίες της από το κινητό. Η Σταµατία θα πάει στην τετάρτη και δεν ξεχνά ποτέ να τα φωτίζει όλα µε το χαµόγελο της. Ο µικρότερος της παρέας, ο Ιάκωβος, έχει κάνει φίλους του τις γάτες. Λευκές µε πορτοκαλί, µου φαίνονται όλες ίδιες − σαν µια µεγάλη οικογένεια. Όπως κι οι άνθρωποι του νησιού: «εδώ δεν έχουµε ανταγωνισµό, είµαστε ο ένας για τον άλλον...»
Πρόσφατα ανακαινισµένος, ο κοινοτικός ξενώνας είναι πεντακάθαρος. ∆ιαθέτει τρία διαµερίσµατα, που µπορούν να φιλοξενήσουν από δύο έως τέσσερα άτοµα προς 10 ευρώ τη µέρα έκαστος. Είναι λιτά µα πλήρως εξοπλισµένα και καµιά πολυτέλεια δεν µπορεί να συγκριθεί µε αυτήν εδώ τη βεράντα. Να κάθεσαι να χαζεύεις µε τις ώρες το λιµάνι που κάποτε φωτίζει ένα ιστιοφόρο, ο φάρος πάντα κι ο Άη-Νικόλας ψηλά στα δεξιά. ∆ύο ελάχιστες αµµουδιές προσφέρονται για κολύµπι δεξιά κι αριστερά του λιµανιού. Το νησί µπορεί να στερείται παραλίες, όµως πουθενά αλλού δεν έχω χαρεί τόσο πολύ αυτόν τον άπειρο ουρανό. Να παρατηρώ την απεραντοσύνη των άστρων µε µπούσουλα τη µεγάλη άρκτο στο µάτι του βοριά και τα σύννεφα σε µια αέναη κίνηση να εξάπτουν τη φαντασία. «Μεγάλωσα τέσσερα παιδιά, δούλεψα πολύ, κουράστηκα στην Αθήνα», θα µου πει η Αθηνά Κατσανεβάκη, «και τώρα δεν την αντέχω ούτε µια µέρα. Εδώ ησυχία και χειµώνες δύσκολοι. Τα κύµατα σκεπάζουνε τα σπίτια, δεν µπορείς να το φανταστείς...» Έχει φυτέψει κολοκυθιές και σπόρους απ’ την Κρήτη αλλά της σαπίζουν από την υγρασία. Που να στεριώσει δέντρο εδώ µε τόσο αέρα, τόση αλµύρα. Μόνο οι κληµαταριές χρωµατίζουν τα λευκά σπίτια µε τα µπλε παράθυρα και τα γεράνια στις πολύχρωµες γλάστρες. Ούτε ένα σπίτι χωρίς το αµπελάκι του κι ας δείχνουν κατά τα λοιπά ταλαιπωρηµένα. «Στα κανόνια θα σας πάει ο Ιάκωβος, όποιον έρχεται εκείνος τον ξεναγεί». Βρίσκονται ψηλά, στο έµπα του λιµανιού και φτιάχτηκαν προς ανάµνηση της γερµανικής κατοχής. Από δω έχεις καλύτερη οπτική και προς τον νερόµυλο του Ανδρόνικου. Κατασκευάστηκε στα τέλη του 19ου αιώνα και µέχρι τη δεκαετία του '70 άλεθε τα σιτηρά των κατοίκων. Ήταν ο µοναδικός στο νησί κι ήταν εποχιακός, λειτουργούσε δηλαδή οπότε υπήρχε νερό.
Πάνω απ’ τον νερόµυλο, στη σκιερή βεραντούλα µε τις κληµαταριές, θα βρούµε τον ακµαιότατο Μύρωνα Πατακάκη µε το καφενείο του «Τα Αντικύθηρα». Είναι το παλιότερο στο νησί και λειτουργεί σαν ταχυδροµείο, ταβέρνα και παντοπωλείο. Τριάντα χρόνια σεφ σε κρουαζιερόπλοια την τέχνη δεν την άφησε ποτέ ο κύριος Μύρωνας. «Τον βλέπεις; 84 χρόνων. Από το πρωί στα ζώα, στα άνυδρα, στα χωράφια, το βράδυ εδώ, θα µαγειρέψει σε όποιον θέλει. Αυγά να σου κάνει, µπριζόλα θα νοµίζεις πως τρως πρώτη φορά», µου λέει ο πρόεδρος του νησιού, Γιώργος Χαρχαλάκης. Πριν 8 χρόνια ήρθε από την Κίσσαµο και τροφοδοτεί µε ρεύµα το νησί ως υπεύθυνος της ∆Ε∆ΗΕ. Είναι από τους ελάχιστους νέους ανθρώπους στο νησί. Ο Μύρωνας µας ετοιµάζει τη σπεσιαλιτέ του νησιού, το κοκκινιστό κατσικάκι από δικά του ζώα, που ζουν ελεύθερα στα κοφτερά βράχια, τις κορυφές, τα υφάλµυρα νερά. Τα βλέπεις παντού στο νησί, είναι ένα µε το τοπίο. «Ο καθένας ξέρει που είναι τα δικά του, τα αναγνωρίζει κι όταν χρειαστεί πάει και τα τουφεκίζει, δεν τα σφάζουµε εδώ». Ο Μύρωνας Προγουλάκης περιµένει τον καιρό να κοπάσει. Είναι ένας από τους δυο ερασιτέχνες ψαράδες του νησιού. Γεννήθηκαν και µεγάλωσαν εδώ, δεν έφυγαν ποτέ. Τα ψάρια ολοένα και λιγοστεύουν. ∆έκα ώρες στο καΐκι και τα λίγα που θα πιάσουν, φαγκρί ως επί των πλείστων, τα στέλνουν στο Κερατσίνι − καιρού επιτρέποντος κι όταν τα δροµολόγια εξυπηρετούν. Γι’ αυτό δύσκολα βρίσκεις ψαράκι στο νησί. Τα µεσηµέρια τρώνε όλοι µαζί, ό,τι έχει µαγειρέψει η ∆έσποινα − φασολάκια λαδερά, αγκινάρες, θαλασσινή αρµύρα. Όλοι τη βοηθούν − µαζί κι η δασκάλα Ευαγγέλια Νικηφοράκη, αναπληρώτρια απ’ τα Χανιά.
«Εδώ δεν έχουμε ανταγωνισμό, είμαστε ο ένας για τον άλλον...»
Στο νοτιότερο ακρωτήρι του νησιού, ο φάρος της Απολυτάρας χτίστηκε το 1926 και με ύψος 23 μέτρα είναι από τους ψηλότερους στην Ελλάδα.
Άγιος Μύρωνας
Τοπίο άγριο µα µεγαλειώδες, οι βόλτες στην ενδοχώρα σε συνεπαίρνουν. Κάπου κάπου εµφανίζονται αλώνια, ανεµόµυλοι και µισογκρεµισµένοι οικισµοί που προδίδουν τον µεσαιωνικό τους χαρακτήρα. Το νησί προσφέρεται για βόλτες σ’ απόκρηµνα ακρωτήρια και τα διάσελα των βουνών στα χρώµατα τη δύσης... Τη βλέπεις καλύτερα από τον προφήτη Ηλία στον δρόµο που ανηφορίζει από τον Άγιο Μύρωνα και γίνεσαι πρωταγωνιστής σε έναν πολύχρωµο καµβά, πιο ψηλά απ’ τις κορφές κι από τη θάλασσα… «Βλέπεις αυτά τα ράντζα; είναι για να κοιµούνται τα παιδιά κι ηλικιωµένοι», µου λέει ένα πρωί η Αθηνά στο καφενείο. «Μέχρι 700 άτοµα µαζεύονται για το πανηγύρι, έρχονται το πρωί και φεύγουν το επόµενο µε το ίδιο καράβι, βάζουν ειδικό δροµολόγιο…» Όλα αυτά τα υπέροχα λαµβάνουν χώρα στις 17 Αυγούστου, ανήµερα του πολιούχου του νησιού, σε µια διήµερη γιορτή µε όργανα, χορό και φαγοπότι. Οι άντρες ανάβουν τα ξύλα και βράζουν στα καζάνια το κατσίκι κι οι γυναίκες ζυµώνουν το ψωµί και ετοιµάζουν το γαµοπίλαφο. Ο Άγιος έζησε στην Κόρινθο κατά τον 3ο αιώνα και πέρασε στο νησί από την Κρήτη. Η εικόνα του, που βρέθηκε από Κρήτες κυνηγούς την περίοδο που στο νησί ζούσαν µόνο αιγοπρόβατα (15ος-18ος αιώνας), στάθηκε αφορµή για το χτίσιµο του πρώτου µικρού ναού. Στα τέλη του 18ου αιώνα ο ναός επεκτάθηκε και µετατράπηκε σε γυναικεία µόνη, που λειτούργησε µέχρι τη δεκαετία του '50. Σήµερα υπάρχουν σχέδια για την ανακαίνιση των κελιών και την επαναλειτουργία του Μοναστηριού.
Φάρος Απολυτάρας
«Χρόνια παλεύαµε για τη χάραξη του µονοπατιού και… τίποτα. Πήρε µια Γαλλίδα που έρχεται εδώ τα καλοκαίρια τον ασβέστη και σαν τον κοντορεβυθουλη το χάραξε µόνη της», θα πει χαριτολογώντας η ∆έσποινα. «Να πάτε οπωσδήποτε». Κι ήταν πράγµατι µία από τις ωραιότερες βόλτες µας στο νησί. Ο χωµατόδροµος, ως το σηµείο που ξεκινά το µονοπάτι, βρίσκεται κι αυτός πάνω από τον Άγιο Μύρωνα. Είναι σχετικά βατός αλλά εµείς επιλέξαµε να τον περπατήσουµε. Και κάναµε πολύ καλά, αφού πρόκειται για 3 χλµ. παραµυθένιας οµορφιάς − µια ακόµη µυστική συνενοχή γης, ουρανού, ανέµου, θάλασσας και πέτρας. Ακόµη 1 χλµ. περπάτηµα στο µονοπάτι µε τη λευκή σήµανση, που προς το τέλος του παίρνει αρκετά απότοµη κλίση κι ο φάρος εµφανίζεται µπροστά µας. Τοποθετηµένος στο νοτιότερο ακρωτήρι του νησιού, χτίστηκε το 1926 και µε ύψος 23 µέτρα είναι από τους ψηλότερους στην Ελλάδα.
Καµαρέλα
∆εν ξέρω ποιο πείσµα µε οδηγεί να αφήνω τα καλύτερα πάντα για το τέλος. Ίσως επειδή τα ωραιότερα δεν χωρούν εύκολα σε λέξεις. Πόσες φορές το φωτογράφησα αλήθεια. Ποια γωνία, ποιο φως και ποια προοπτική θα αποδώσει καλύτερα αυτήν του την υπεροχή. ∆εν υπάρχει απάντηση, αφού απ’ όποια µεριά και να το δεις σε σαγηνεύει. Αποτέλεσµα άραγε κι αυτό του µεγάλου σεισµού του 365 π.Χ. που ανύψωσε κατά τρία µέτρα το νησί διαµορφώνοντας τη σηµερινή του ακτογραµµή; Ποιος ξέρει. Είναι πάντως λες κι άνοιξε η γη και βρήκε τη θάλασσα και το αντίθετο ταυτόχρονα. Έτσι αισθάνεσαι καθώς κατηφορίζεις στη θαλασσινή του ρίζα. Κι αν το τοπίο προκαλεί δέος από µακριά, είναι κι από κοντά το ίδιο επιβλητικό. Η ένταση του δεν γίνεται να µη σε ακουµπήσει. Ναι, µπορείς να βουτήξεις στα βραχώδη νερά, µε µια σχετική προσοχή − καιρού πάντοτε επιτρέποντος. ∆εν θα πω περισσότερα, µόνο ότι κατά τον Μάρτη ο ήλιος δύει µέσα στη γιγάντια τρύπα του βράχου, στη βάση της οποίας τα κύµατα έχουν δηµιουργήσει βάθρα και µπορείς βράχο-βράχο να σκαρφαλώσεις ως εκεί. Ένα µαύρο στρατιωτάκι από κάποια σκακιέρα ήρθε και σφήνωσε εδώ, σε µια εσοχή του µαύρου κι άγριου θαλασσινού βράχου. Το ξέβρασε το κύµα. Το παίρνω για λίγο, το περιεργάζοµαι και το αφήνω πίσω στη θέση του. «Στο σπίτι του» που θα λέγε κι ανιψιά µου. Αυτά ήταν τα Αντικύθηρα. Ένα µοναχικό στρατιωτάκι που 'χει για σπίτι τον βράχο, τον φλοίσβο και τον ουρανό. «Κάνεις δεν κατεβαίνει εδώ», διαπιστώνει απορώντας µια ξένη τουρίστρια στο πλοίο της επιστροφής για Κύθηρα. Θα της έβαζα ν’ ακούσει τον Ακροβάτη των Χαΐνηδων και θα της διάβαζα ένα παραµύθι: «Το µόνον της ζωής µου ταξείδιον» του Γ. Βιζυηνού. Ίσως τότε να καταλάβαινε.
info's
Στην επιστροφή, τα Κύθηρα µας υποδέχονται ξυπνώντας αναµνήσεις: τα γαλαζοπράσινα νερά στο ∆ιακόφτι, η όµορφη πλατεία του Ποταµού, η µοναχική Πλατιά Άµµος στον βορρά, το αλησµόνητο Καψάλι στον νότο. Μαζί µε το εξαιρετικά φιλόξενο προσωπικό του, ο κύριος Τάσος Βενάρδος µας καλωσορίζει στο Venardos Hotel & SPA στην Αγία Πελαγία µε βερίκοκα από τα περιβόλια του και νιφάδες αλατιού από τα βράχια των Κυθήρων. Τηλ. 27360 34100, www.venardos-hotels.gr.
Εδώ ανακαλύψαµε τη «λίµνη» της Κακιάς Λαγκάδας στις εκβολές του οµώνυµου φαραγγιού, όπου τα νερά ενώνονται µε τη θάλασσα, δηµιουργώντας ένα εντυπωσιακό αξιοθέατο. Θα αγοράσουµε εξαιρετικό µέλι από τον Καραβά, θα χορτάσουµε πράσινο στη δροσιά του Μυλοπόταµου, θα εξερευνήσουµε τις σπηλιές στο Καλαδί, θα πιούµε καφεδάκι στον όµορφο Αβλέµωνα… Καθώς τα δροµολόγια το επιτρέπουν αξίζει πραγµατικά να συνδυαστεί µια επίσκεψή και στα δύο νησιά, ενώ το ίδιο πλοίο πιάνει Κίσσαµο, Νεάπολη και Πειραιά.
Για τον Κοινοτικό Ξενώνα Αντικυθήρων επικοινωνήστε στο τηλ.: 27360 33004.
Ευχαριστούµε τον ∆ήµο Κυθήρων, τον υπεύθυνο τουριστικής προβολής κ. Παναγιώτη Γιαννιώτη και τη ∆ηµοτική Κοινότητα Αντικυθήρων για την πολύτιµη συµβολή τους στην πραγµατοποίηση του ρεπορτάζ.
Θα το βρείτε στο
τεύχος 126
