Ο Ιούλης στην Κούβα είναι ζεστός. Ζεστός και υγρός. Τη μέρα ποτάμια ιδρώτα κυλούν στο κορμί σου και τη νύχτα τροπικές καταιγίδες σε μουσκεύουν ως το κόκαλο. Οι πόλεις και τα χωριά ετοιμάζονται να υποδεχτούν την εποχή των τυφώνων και των τσουνάμι, που θα αρχίσει σε λίγο. Στα παράθυρα μπαίνουν ταινίες σε σχήμα Χ, για να συγκρατήσουν τα τζάμια που, σίγουρα, θα σπάσουν από τον δυνατό αέρα. Περπατώντας στα δρομάκια του Τρινιδάδ, στην κεντρική Κούβα, κάμποσους Ιούληδες πριν, έπιασα με την άκρη του ματιού μια μισοσκότεινη είσοδο. Μέσα, μια κούκλα, ντυμένη με κάτασπρο μεταξωτό φόρεμα, ήταν καθισμένη σε μια παλιακή ψάθινη καρέκλα. «Σαντερία», ψιθύρισα. Ναι, στεκόμουν μπροστά σε μια εκκλησία της Σαντερία, της τοπικής θρησκείας της Κούβας. Περίπου τα τρία τέταρτα των Κουβανών πιστεύουν σε κάποιο είδος αφροκουβανικής θρησκείας. Οι πιστοί της Ρέγλα δε Ότσα Ιφά, γνωστής ως Σαντερία, ανήκουν σε όλα τα κοινωνικά στρώματα. Ακόμη και ο Φιντέλ υποτίθεται ότι πίστευε στη Σαντερία. Την έφεραν μαζί τους οι Αφρικανοί σκλάβοι και αυτή τους εξασφάλισε το πνευματικό καταφύγιο και τη δύναμη που χρειάζονταν όταν ξεριζώθηκαν από τις πατρίδες τους. Η Σαντερία τιμά τους προγόνους, αλλά δεν αποκλείει άλλες μορφές λατρείας, όπως τον καθολικισμό. Είναι πολυθεϊστική θρησκεία, της οποίας οι θεότητες ή ορίσα είναι θεοποιημένοι πρόγονοι. Οι Σαντέρο (πιστοί) τους επικαλούνται για να δώσουν λύσεις στα προβλήματα της καθημερινότητας. Κάθε ορίσα αντιστοιχεί σε έναν καθολικό άγιο και έχει το δικό του χρώμα. Οι σαντέρο ντύνουν κούκλες με τα χρώματα του ορίσα στον οποίο είναι αφιερωμένες. Η ντυμένη στα λευκά κούκλα, η οποία βρισκόταν στη μέση του δωματίου, ήταν αφιερωμένη στον Ομπαταλά, που συμβολίζει τη δημιουργία, την ειρήνη και την αρμονία. Το χρώμα του είναι, φυσικά, το λευκό. Πέρασα το σκοτεινό κατώφλι και βρέθηκα μέσα στην εκκλησία. Μία αίθουσα όλη κι όλη με μια πορτίτσα που οδηγούσε σε μια δροσερή αυλή. Εκεί καθόταν η Μπαμπαλουά, η ιέρεια, και κάπνιζε το πούρο της. Σηκώθηκε και ήρθε προς το μέρος μου. Την καλημέρισα και της ζήτησα την άδεια να μείνω και να βγάλω φωτογραφίες. Μου το επέτρεψε και ήταν πρόθυμη να απαντήσει σε όλες τις απορίες μου. Στην άκρη της εκκλησίας ήταν ο βωμός. Από τα χρώματα, το λευκό και το μπλε, υπέθεσα ότι η συγκεκριμένη εκκλησία ήταν αφιερωμένη στη Γεμαγιά, σύμβολο της θάλασσας και της μητρότητας. Η Μπαμπαλουά επιβεβαίωσε τη σκέψη μου. Με ρώτησε πώς ήξερα τόσα για τη Σαντερία και της εξήγησα τη μικρή μου διαστροφή: λόγω του αντικειμένου της συλλογής μου –κούκλες–, ενδιαφέρομαι για οτιδήποτε τις έχει ως στοιχείο, ακόμα και για θρησκείες. Η Σαντερία είναι μία από αυτές τις θρησκείες, η άλλη είναι εκείνη των Βουντού. Με ξενάγησε στη μικρή εκκλησία και ήταν πρόθυμη να απαντήσει σε όλες τις ερωτήσεις μου. Μου εξήγησε πως τα πνεύματα των ορίσα έχουν ενσωματωθεί σε καθαγιασμένες πέτρες, οι οποίες φυλάσσονται μέσα σε πήλινα ή πορσελάνινα σκεύη. Κάθε σαντέρο έχει, συνήθως, πέντε τέτοια σκεύη, που ταξινομούνται ανάλογα με την ιεραρχία: το ένα αφιερωμένο στον ορίσα που έχει αποδεχτεί και τα υπόλοιπα τέσσερα στους Ομπαταλά, Γεμαγιά, Οσούν (συμβολίζει το φρέσκο νερό, τη θηλυκότητα και τον έρωτα, με χρώμα της το κίτρινο) και Σανγκό (άρχοντας της αστραπής, της βροντής και των τυμπάνων, συμβολίζει την αρρενωπότητα και είναι ντυμένος στα κόκκινα και στα λευκά). Τα σκεύη των ορίσα φυλάσσονται στο καναστιγιέρο, ένα έπιπλο που βρισκόταν στην άλλη άκρη της αίθουσας και όπου οι πιστοί αφήνουν διάφορα αναθήματα, συνήθως κολιέ με χρωματιστές χάντρες, λουλούδια, φρούτα και, συχνά, ζώα, ανάλογα με την επιλογή του χρησμού. Έβγαλα φωτογραφίες. Την προσοχή μου τράβηξε ένα τραπέζι στον απέναντι τοίχο, φορτωμένο με δοχεία, κανάτες και ποτήρια γεμάτα νερό. Ρώτησα για τη χρήση του. Μου είπε πως οι ψυχές διψούν. Πρέπει, λοιπόν, πάντα να υπάρχει φρέσκο νερό σε διαφανή ποτήρια για να πίνουν. Η Σαντερία είναι μια θρησκεία που βασίζεται στη νεκρομαντεία. Τα πνεύματα των νεκρών προγόνων είναι αυτά που ερωτώνται και δίνουν τους χρησμούς. Η μέριμνα για τις ψυχές των νεκρών δεν συναντάται μόνο στη Σαντερία. Στην αρχαία Ελλάδα όσοι ζητούσαν χρησμό από νεκρομαντείο έπρεπε, εκτός του άλλου τελετουργικού, να εξευμενίσουν τις ψυχές των νεκρών με χοές, προσφορές δηλαδή, από μέλι, γάλα, νερό, κρασί και ιδίως αίμα από τα θυσιαζόμενα ζώα. Πίνοντας από τις χοές οι ψυχές αποκτούσαν συνείδηση, εξευμενίζονταν και μπορούσαν να αποκαλύψουν το μέλλον. Στην αρχαία Αίγυπτο άφηναν τροφή για τον νεκρό μέσα στον τάφο. Και το ίδιο συναντάμε και σε πολλούς άλλους λαούς και θρησκείες. Μετά την «ξενάγηση», με κάλεσε να καθίσουμε στην αυλή για ένα ποτηράκι ρούμι κι ένα τσιγάρο. Είχα ήδη στήσει την παρέα μου, αλλά δεν μπόρεσα να αντισταθώ. Η δροσιά της αυλής ήταν καλοδεχούμενη και ήθελα οπωσδήποτε ένα τσιγάρο. Η Μπαμπαλουά με ρώτησε, μεταξύ αστείου και σοβαρού, αν ήθελα κανέναν χρησμό. Απάντησα καταφατικά, έτσι για την εμπειρία, και έφερε ένα ποτήρι με νερό για την ψυχή του ορίσα που θα μας απαντούσε. Πριν αρχίσει το τελετουργικό, της ζήτησα την άδεια να τη φωτογραφίσω. Όπως βλέπετε, είναι εκπληκτικά γραφική φιγούρα και, πραγματικά, σε κάνει να θέλεις να τη φωτογραφίσεις. Οι ψυχές των νεκρών διψούν, λοιπόν. Και όταν πιουν, θυμούνται και μιλάνε. Δίνουν χρησμούς, μαντεύουν τα μελλούμενα, προειδοποιούν και συμβουλεύουν. Και οι ψυχές των ζωντανών; Ω, μα αυτές είναι που διψούν το περισσότερο. Και όχι για νερό ή αίμα. Γι’ αγάπη διψούν και για συγγνώμη, για παραδοχή και αναγνώριση, για φιλία και εκτίμηση, για έναν καλό λόγο και για ένα χάδι του κορμιού. Κι αυτά, δυστυχώς, δεν μπαίνουν σε ποτήρια διαφανή… ΥΓ. Στο επόμενο τεύχος θα μιλήσουμε για τα μέρη όπου «ξεδιψάνε» οι ζωντανοί: για τα φημισμένα μπαρ της Αβάνας!
