Στα ορεινά του νησιού

Πέρα από την πανέμορφη Χώρα, η Νάξος είναι ξακουστή και για τις όμορφες παράλιες της. Στο πολυσύχναστο κομμάτι της δυτικής ακτής, συναντά κανείς τις πανέμορφες παραλίες του Αγίου Προκοπίου, της Αγίας Άννας και της Πλάκας με τη λευκή άμμο και τα τιρκουάζ νερά. Ωστόσο, εγώ αποφάσισα να αφήσω τη χαλάρωση κάτω από την ομπρέλα, τα beach bar και τα ταβερνάκια και να αρχίσω την περιπλάνηση μου στην ορεινή Νάξο. Γιατί η Νάξος, αποτελεί ταυτόχρονα κι ένα ορεινό νησί, που «κρύβει ομορφιές στα αψηλά», όπως λένε κι οι ντόπιοι.

«Αν ο Παράδεισος ήταν στη γη, θα ήταν εδώ», έγραψε ο μεγάλος λογοτέχνης Νίκος Καζαντζάκης όταν επισκέφθηκε το νησί της Νάξου και έμεινε για λίγο στον εύφορο κάμπο των Εγγαρών. Η φύση της Νάξου κυριολεκτικά σε μαγεύει με την αυθεντικότητά της, με τον πλούτο και ταυτόχρονα με την απλότητά και την ηρεμία της. Η εναλλαγή είναι μεγάλη: Βουνά με φαράγγια, σπήλαια και ρεματιές σκιάζουν κατάφυτες κοιλάδες με λιόδεντρα, συκιές, πορτοκαλιές, λεμονιές, αμπέλια και άφθονα τρεχούμενα νερά…

Το απέραντο γαλάζιο, οι αμμουδερές παραλίες και το ξερό κυκλαδίτικο τοπίο, δίνουν ξαφνικά τη θέση τους σ’ ένα καταπράσινο κάμπο. Αιωνόβιες ελιές, πλατάνια, βελανιδιές, αμπέλια, οπωροφόρα δέντρα, τριγυρισμένα από πανύψηλα βουνά. Τα χρώματα εναλλάσσονται, το ίδιο και οι ήχοι: ο παφλασμός των κυμάτων, το τρίξιμο των καλαμιών, το θρόισμα των φύλλων και τόσοι άλλοι ήχοι και εικόνες σε συνοδεύουν σε όλη τη διαδρομή για τα ορεινά χωρία: Χαλκί, Φιλότι, Απείρανθος, που συναντάς διασχίζοντας τον κεντρικό επαρχιακό δρόμο του νησιού. Εκκλησίες και μοναστήρια σπάνιας ιστορικής αξίας, αρχοντικά και πύργοι, σπήλαια, μονοπάτια, αλώνια και αμπελώνες σε όλη τη διαδρομή… Τόσο μεγάλο πλούτο και αυτάρκεια, με τόσα προϊόντα και εκτάσεις καλλιεργήσιμες δύσκολα συναντάς σε άλλο νησί. 

Χαλκί

Πρώτη μου στάση το χωρίο Χαλκί με την κοσμοπολιτική αύρα, τα παλιά αρχοντικά με τα κεραμίδια, τα κλασσικά μπαλκόνια με τα ωραία κάγκελα… Οι γιρλάντες στις στέγες, οι πλακόστρωτες αυλές, οι καμάρες στα στενά σοκάκια, συνθέτουν το πάζλ που κάνει το χωριό να ξεχωρίζει. 

Ο κύριος Παναγιώτης, γραφικός ναξιώτης με το καπέλο του και το μεγάλο μουστάκι, απολάμβανει το καφεδάκι του κάτω από την δροσιά του μεγάλου πλατάνου στην πλατεία, κρατώντας τη μαγκούρα του. «Έφεραν στο χωριό οι Ενετοί, μια οικογένεια, το επάγγελμά τους ήτανε χαλκείς, δηλαδή χαλκωματάδες, «γανωτζήδες» και έτσι ονομάστηκε Χαλκί», μας είπε, προτείνοντας να απολαύσουμε ένα από τα πιο γνωστά παραδοσιακά γλυκά της Νάξου, το μελαχρινό. Πρόκειται για μία ντόπια καρυδόπιτα, που περιέχει μικρή ποσότητα από το τοπικό ποτό κίτρο και μια τεραστία μπάλα από παγωτό καϊμάκι (φτιαγμένο από πρόβειο γάλα). Μιλάμε για γευστικό όνειρο.

Γεγονός ωστόσο είναι ότι το Χαλκί υπήρξε, μέχρι πριν μερικές δεκαετίες, εμπορικό κέντρο ολόκληρης της ορεινής Νάξου και ήταν πλούσιο και πολυάνθρωπο, χάρη στη θέση του, που ήταν κόμβος όλων των δρόμων του νησιού. Τα αξιοθέατά του ξεχωριστά, όπως και ολόκληρο το χωριό.

Φιλότι

Μπροστά μου σκαρφαλωμένο αμφιθεατρικά στις πλαγιές δύο λόφων στους πρόποδες του όρους Ζα (όπου ο μύθος λέει πως ο Δίας έζησε τα παιδικά του χρόνια) ξεπροβάλει ολόλευκο το Φιλότι, περιτριγυρισμένο με χιλιάδες ελαιόδεντρα. Περπατώντας από την κεντρική πλατεία, απλώνονται αμφιθεατρικά τα μονοπάτια του χωριού που είναι το μεγαλύτερο και πολυπληθέστερο της Νάξου. Το βλέμμα μου κοντοστάθηκε και θαύμασε τα διάσπαρτα πολιτιστικά κέντρα, με κυρίαρχο αυτό του Συλλόγου Φιλωτιτών, όπου στεγάζεται η Βιβλιοθήκη Ανωμερίτη, η Κινηματογραφική Λέσχη καθώς και η Λέσχη Ανάγνωσης Βιβλίου. Άλλα αξιοθέατα που ξεχωρίζουν είναι το μαρμάρινο αθλοθέατρο «Μανώλης Ψαρράς» και το Ηρώον με τα 100 ονόματα πεσόντων Φιλωτιτών. Περιδιαβαίνοντας τα στενά δρομάκια συνάντησα μια πλειάδα από όμορφα κτίρια, όπως τον εντυπωσιακό Πύργο Μπαρότσι με το οικόσημο που φέρει την επιγραφή «1718 Geronimo Barozzi» και τον επιβλητικό ναό της Παναγίας της Φιλωτίτισσας με το εντυπωσιακό καμπαναριό και το εξαιρετικό μάρμαρο τέμπλο. Στη «Γέφυρα», όπως ονομάζεται η μεγάλη πλατεία του χωριού, ο παλιός πλάτανος που στέκει αγέρωχος, μας πρόσφερε τη σκιά του για ξεκούραση, αλλά και για να απολαύουμε τις φημισμένες τοπικές λιχουδιές με βάση τα τυροκομικά, μαζί και κρεατικά παραγωγής του χωριού.

Απείρανθος 

Η Απείρανθος ή «τ’ Απεράθου», όπως την αποκαλούν οι Ναξιώτες, είναι κτισμένη στους πρόποδες του βουνού Φανάρι, σε υψόμετρο 600 μέτρων. Το χωριό «μυστήριο», το καταλαβαίνεις ότι είναι διαφορετικό από τα υπόλοιπα. Το χαρακτηρίζει μια ιδιαίτερη ατμόσφαιρα, που σπάνια συναντάς στον κυκλαδικό χώρο.

Ο εντυπωσιακός Πύργος του Ζευγώλη (17ος αι.), χτισμένος πάνω σε βράχο, μας υποδέχεται στην είσοδο του χωριού. Περπατήσαμε στα σοκάκια στρωμένα με μαρμαρόπλακες, περάσαμε κάτω από τις μαρμάρινες καμάρες για να καταλήξουμε στην «Πλάτσα», την κεντρική πλατεία. Περπατώντας προς το καφενείο, συναντάμε τον κύριο Μανώλη. Μας συστήθηκε από μόνος του, ως «κτηνοτρόφος πάππου προς πάππου». Μας μίλησε για τον τόπο και προσφέρθηκε να μας ξεναγήσει σε όλο το χωριό, αφού πρώτα μας δίνει να δοκιμάσουμε ρακή και αρσενικό τυρί. Η ντόπια διάλεκτος έχει διατηρηθεί ανέπαφη εδώ και είναι τελείως ξεχωριστή με την υπόλοιπη Νάξο. Νιώθουμε ότι βρισκόμαστε σε κάποιο χωριό της Κρήτης, όμως συνεννοούμαστε. Με αξιοθαύμαστη ποιητική διάθεση, μας είπε τραγούδια και ποιήματα που τα δημιουργούν οι ίδιοι οι χωρικοί και μιλούν για τις χαρές και τις λύπες τους.

Είναι περήφανος για τον τόπο του ο κυρ’ Μανώλης και για όλους εκείνους που κατάγονται από τα χώματά αυτά, για την παράδοση που όλοι οι κάτοικοι φροντίζουν νυχθημερόν για να κρατηθεί ζωντανή… Οι κάτοικοι απόλυτα αυθεντικοί, είναι εκείνοι που κατάφεραν να σταματήσουν τον χρόνο, να μην αγγίξει την Απείρανθο. Ξυπνούν το πρωί, οι περισσότεροι έχουν ζώα, άλλοι φτιάχνουν τυρί και άλλοι εργάζονται στη σμύριδα, το πιο πολύτιμο «κεφάλαιο» του νησιού.

Η Απείρανθος αναπτύχθηκε, κρατώντας αναλλοίωτο το χρώμα της. Σήμερα διαθέτει τη μεγαλύτερη βιβλιοθήκη των Κυκλάδων, τη Βιβλιοθήκη Νίκου Γλέζου, καθώς και Συνεταιρισμό Υφαντικής Τέχνης Γυναικών. Είναι η πύλη της παράδοσης, μιας παράδοσης που μένει ζωντανή χάρη στους κατοίκους και τη φιλοσοφία τους.