Στην επιφάνεια

Ο αθέατος κόσμος του Πειραιά

Παραμονή 25ης Μαρτίου σε μια άδεια πρωτεύουσα κατηφορίσαμε με τον ηλεκτρικό ως τον ιστορικό σταθμό του ΗΣΑΠ «Πειραιάς», τον πρώτο σταθμό που φτιάχτηκε επί Μαυροκορδάτου, για να συνδέσει την πρωτεύουσα με το λιμάνι. Εδώ, μπροστά από το Μουσείο Ηλεκτρικών Σιδηροδρόμων μάς περίμενε η ομάδα της ΚΕΔΡΟΣ travel μαζί με την Πειραιώτισσα ξεναγό Κατερίνα Ασημάκου και αρκετούς ακόμη ανθρώπους, που προτίμησαν την ηλιόλουστη αυτή μέρα να περιηγηθούν και να μυηθούν στον αθέατο κόσμο του Πειραιά, που ήρθε στην επιφάνεια με αφορμή την επέκταση του Μετρό της Αθήνας.

Περπατώντας στην πόλη, δίπλα ακριβώς από το πεζοδρόµιο ή κάτω από αυτό, υπάρχει µια άλλη πόλη. Με τους δρόµους της, τις οικίες και τις αυλές της, τα πηγάδια της και τα αυτόνοµα υδραυλικά συστήµατα… Ιστορίες, µικρές, καθηµερινές, µιας άλλης εποχής, που όµως υπάρχουν σήµερα στη σύγχρονη και συνεχώς µεταβαλλόµενη πραγµατικότητα του πρώτου λιµανιού της χώρας», σηµειώνει η διευθύντρια της ΚΕ∆ΡΟΣ travel, κ. Ιωάννα Γάλλου. ∆ιαβάζοντας το ενηµερωτικό φυλλάδιο, νιώθουµε προσµονή και περιέργεια για την πρωτότυπη και διαφορετική αυτή ξενάγηση. Αρχαίες σήραγγες και δεξαµενές, το ρωµαϊκό υδραγωγείο, οι Aστικές πύλες και τα κατάλοιπα των οικισµών του αρχαίου Πειραιά συνθέτουν το ιδιαίτερο αυτό αφήγηµα. Ο Πειραιάς γνώρισε δύο φάσεις ακµής, µία κατά τον 5ο αιώνα στην κλασσική εποχή, οπότε και η πόλη των Αθηνών είχε ανάγκη από ένα καινούριο επίνειο και τη δεύτερη φάση µε την επανίδρυση του ελληνικού κράτους και τη µεταφορά της πρωτεύουσας από το Ναύπλιο στην Αθήνα. Στο νεοσύστατο πλέον κράτος, ο πρωθυπουργός Αλέξανδρος Μαυροκορδάτος αποφασίζει τη σύνδεση της πρωτεύουσας µε το λιµάνι της και έτσι δηµιουργείται ο πρώτος σταθµός του ηλεκτρικού σιδηροδρόµου. Η πρώτη γραµµή ήταν Θησείο-Πειραιάς και χρησιµοποιούνταν ατµήλατα βαγόνια, ενώ περίπου 20 χρόνια µετά συµπληρώνεται η γραµµή από την πλατεία Αττικής έως την Κηφισιά. Στα κοσµικά νέα της εποχής το τρένο ήταν ανεπιθύµητο για τις Κηφισιώτισσες, καθώς ενοχλούνταν από τον έντονο θόρυβο του βαγονιού και τον µαύρο καπνό που λέρωνε τις µπουγάδες τους! Ο ηλεκτρικός σιδηρόδροµος γνωρίζει ιδιαίτερη ώθηση κατά τους πρώτους σύγχρονους Ολυµπιακούς αγώνες το 1896, ο οποίος αποτελεί το κατεξοχήν µέσο µαζικής µεταφοράς. Ξεκινώντας την περιήγηση στις άγνωστες πτυχές της πόλης, περάσαµε µέσα από το καθιερωµένο κυριακάτικο παζάρι. Πλανόδιοι και µικροπωλητές µε το χαµόγελο στα χείλη πωλούσαν την πραµάτειά τους, από λαχανικά και εποχιακά φρούτα µέχρι παλιούς δίσκους και αντίκες. Σαν γνήσια Πειραιώτισσα η ξεναγός δεν θα µπορούσε να µην σταθεί και να µας πει δύο λόγια για τον «Πύργο» του Πειραιά. Σύµβολο της πόλης, το µεγαλεπήβολο κτίριο χτίστηκε επί Χούντας ως το αντίπαλον δέος του αντίστοιχου «Πύργου» της Αθήνας, ωστόσο δεν χρησιµοποιήθηκε ποτέ για στατικούς λόγους, καθώς, όπως είναι γνωστό, προϊστορικά ο Πειραιάς ήταν νησί και η περιοχή δεν είχε σταθερό υπέδαφος...

Οι Αστικές Πύλες και τα Μακρά Τείχη

Χαµένοι θαρρείς σε µια εγκαταλελειµµένη πόλη, η ξεναγός µάς οδηγεί στα κατάλοιπα από τις Αστικές Πύλες και τα Μακρά Τείχη της κλασσικής εποχής. Χτισµένες από τον Θεµιστοκλή το 493 π.Χ., οι Πύλες ένωναν την πόλη των Αθηνών µε το λιµάνι της, οπότε και ιδρύεται η πόλη του Πειραιά. Αποτελούσαν την κύρια είσοδο της πόλης κι αρχικά ήταν κυκλικές. Με την πάροδο των ετών απέκτησαν γωνίες, ώστε να µην πολιορκούνται εύκολα από τους εχθρούς. Στο βόρειο τµήµα της οχύρωσης του Πειραιά χτίστηκε η Νέα Πύλη. Πολυµήχανος ηγέτης, ο Θεµιστοκλής, αφού κατάλαβε πόσο επικίνδυνη είναι η περσική απειλή, προχώρησε στα οχυρωµατικά έργα του Πειραιά, τα Μακρά Τείχη που ένωναν την αρχαία Αθήνα µε το λιµάνι, διαµέσου της σηµερινής οδού Πειραιώς. Εδώ να σηµειωθεί ότι τα Τείχη ολοκληρώνονται από τον άλλο µεγαλό Αθηναίο ηγέτη, τον Περικλή, αφού ο Θεµιστοκλής αυτοκτονεί στην αυλή του Πέρση Βασιλιά, εξορισµένος από τους συµπατριώτες του µε την κατηγορία του µηδισµού, κάτι που δεν ίσχυε. Παράλληλα, αντιλαµβανόµενος ο Θεµιστοκλής πως ο µόνος τρόπος να νικήσει τον πολυάριθµο στρατό των Περσών είναι ο στόλος, τα λεγόµενα «ξύλινα τείχη» σύµφωνα µε το µαντείο των ∆ελφών, µεταφέρει το επίνειο της πόλης από το Φάληρο στον Πειραιά, όπου εκεί υπήρχαν τρία φυσικά λιµάνια, ο Κάνθαρος, το κεντρικό σηµερινό λιµάνι του Πειραιά, η αρχαία Ζέα, το σύγχρονο Πασαλιµάνι και το λιµάνι της Μουνιχίας, το Μικρολίµανο. Τα Τείχη αυτά είναι µεγαλεπήβολα και ισχυρά και η τάφρος τα καθιστά απροσπέλαστα. Το 477 π.Χ. γίνεται η περιµετρική τείχιση του Πειραιά. Η δυναµική τους αποδεικνύεται τόσο από την πολιορκία των Σπαρτιατών κατά τον Πελοποννησιακό πόλεµο όσο κυρίως από τη σκληρή πολιορκία του Ρωµαίου Σύλλα. Τα Μακρά Τείχη γκρεµίζονται ατιµωτικά µε τη συνοδεία µουσικής, όπως µας εξιστορεί ο Ξενοφών το 404 π.Χ., µετά την ήττα των Αθηναίων από τους Σπαρτιάτες στον Πελοποννησιακό πόλεµο. Στη συνέχεια ξαναχτίζονται επί Κόνωνα, οπότε πήραν και τη µορφή µε την οποία τα βλέπουµε σήµερα, έπειτα από τις ανασκαφές που τα έφεραν ξανά στην επιφάνεια.

Η έκθεση στην Ξυλαποθήκη

Βαδίζοντας παράλληλα στα Τείχη φτάσαµε έξω από την Ξυλαποθήκη του Πειραιά, την ύπαρξη της οποίας ελάχιστοι γνωρίζουν. Παρότι αποτελεί ένα πανέµορφο µοντέρνο κτίριο µε εξαιρετικά ενδιαφέρον περιεχόµενο και µε µία έκθεση που φέρνει άγνωστους θησαυρούς «Στην Επιφάνεια...», όπως χαρακτηριστικά τιτλοφορείται. Η Ξυλαποθήκη χτίστηκε στα πλαίσια της πολιστικής Ολυµπιάδας ως ένα µουσείο για οχυρώσεις, σχεδιασµένο από καθηγητές του Πολυτεχνείου των Αθηνών. ∆εν έγινε όµως ποτέ µουσείο και ονοµάστηκε «Ξυλαποθήκη», επειδή αρχιτεκτονικά µοιάζει µε τις αποθήκες ξυλείας, που βρίσκονται στην περιοχή του Πειραιά. Ο χώρος δόθηκε τελικά στην αρχαιολογική υπηρεσία. Στον κάτω όροφο γίνεται η συντήρηση όλων των ευρηµάτων που ανακαλύπτονται από τα έργα διάνοιξης του Μετρό και του Τραµ και - για πρώτη φορά για τα ελληνικά δεδοµένα - είναι ορατός στο κοινό. Ο επάνω όροφος λειτουργεί ως εκθεσιακός χώρος, όπου µέσα από φωτογραφίες, βίντεο, σχέδια και κείµενα αποκαλύπτεται η ιστορία πίσω από τα τεχνικά έργα σε παραλληλισµό µε την ανασκαφική διαδικασία. Σκοπός της πρόδροµης αυτής έκθεσης είναι να προϊδεάσει το κοινό για τα εκθέµατα που θα παρουσιαστούν στον τερµατικό σταθµό του Μετρό, απέναντι από το ∆ηµοτικό Θέατρο του Πειραιά, µε θέµα την ύδρευση της αρχαίας πόλης. Ήταν άλλωστε η σπουδαιότερη ανακάλυψη που ήρθε στο φως κατά τη διάρκεια των έργων επέκτασης του Μετρό και του Τραµ, γεγονός που επιβεβαιώνεται από τον εντοπισµό αρδευτικού καναλιού στη Νίκαια, αλλά και διάσπαρτων υπόγειων υδραγωγείων σε διάφορα σηµεία του Πειραιά.

Το Ιπποδάµειο σύστηµα

Περπατώντας στα στενά, µε τις σηµειώσεις ανά χείρας, η πόλη συνεχίζει να µας εκπλήσσει µες στις αντιθέσεις της. Από αρχαία και ρωµαϊκά κατάλοιπα, στην υποβαθµισµένη πάλαι ποτέ Τρούµπα και τις αριστοκρατικές γειτονιές της Τερψιθέας. Πλατείες σουρεάλ ενός υποβαθµισµένου σήµερα Πειραιά που καθόλου δεν λυπήθηκε η οικονοµική κρίση, ετοιµόρροπα εµπορικά κέντρα που δεν χρησιµοποιήθηκαν ποτέ και γκρι πολυκατοικίες δίπλα σε λίγα εναποµείναντα νεοκλασικά, που γλίτωσαν ως εκ θαύµατος τη µανία της αντιπαροχής. Κάπως έτσι φτάνουµε στα αρχαία κατάλοιπα του Ιπποδάµειου συστήµατος, που µε δυσκολία µπορεί κάποιος να τα παρατηρήσει καθώς δεν έχουν τύχει της κατάλληλης προβολής κι ανάδειξης. «Πέτρες» πνιγµένες στα χορτάρια της άνοιξης ζωντανεύουν µέσα από την αφήγηση της Κατερίνας. Ο Περικλής προσκαλεί το 460 π.Χ. στον Πειραιά τον αρχιτέκτονα Ιππόδαµο από τη Μίλητο, στον οποίο απονέµει τιµητικά το δικαίωµα του πολίτη. Σύµφωνα µε µία κάπως συγκεχυµένη πληροφορία, ο Ιππόδαµος φαίνεται να κατοικεί σε σπίτι του Πειραιά. Ο πολεοδόµος Ιππόδαµος και το λεγόµενο Ιπποδάµειο Σύστηµά του ακολουθούν τις αρχές της δηµοκρατίας και της ισονοµίας, µιας και κάθε πολίτης είχε ίσα τετραγωνικά µέτρα. Μετά από ανάλυση των ευρηµάτων από τις κατοικίες του ιπποδάµειου συστήµατος ανακαλύφθηκε ότι τα σπίτια ήταν όλα πανοµοιότυπα και ότι ο Πειραιάς τον 5ο αιώνα π.Χ. έµοιαζε µε σύγχρονη συνοικία «κατοικιών σε σειρά». Κάθε οικοδοµικό τετράγωνο είχε οχτώ οικίες, τέσσερις µπροστά και τέσσερις πίσω. Τα σπίτια ήταν διώροφα και τα πάντα φαίνεται πως γίνονταν γύρω από µία αυλή. Αναφορικά µε την ύδρευση κάθε σπίτι είχε τη δική του δεξαµενή και το δικό του σύστηµα άντλησης υδάτων, προκειµένου να γίνεται σωστά η εκµετάλλευσή τους. Με τα έργα επέκτασης του Μετρό κάποιες από τις δεξαµενές αυτές ήρθαν στην επιφάνεια. Μία από αυτές βρέθηκε στο ∆ηµοτικό θέατρο Πειραιά, ενώ συνολικά υπολογίζονται σε εκατοντάδες και ανάγονται ως την ελληνιστική εποχή.

 

Σκοπός της πρόδρομης έκθεσης είναι να προϊδεάσει το κοινό για τα εκθέματα που θα παρουσιαστούν στον τερματικό σταθμό του Μετρό, με θέμα την ύδρευση της αρχαίας πόλης.

Η έκθεση από τη διάνοιξη του Μετρό στην Ξυλαποθήκη του Πειραιά.
Σιδηροδρομικός σταθμός.
Με την ομάδα της ΚΕΔΡΟΣ travel.
Ερείπια του αστικού πυλώνα και συγκεκριμένα της Νέας Πύλης, της διαμέσου πύλης και κατάλοιπα από τα περιμετρικά τείχη του Κόνωνα, ο οποίος επισκεύασε τα Μακρά Τείχη μετά το γκρέμισμά τους.

Το αρχαίο υδραγωγείο στο κτίριο της Χ.Ο.Ν.

Μια ακόµη δεξαµενή βρέθηκε µε παράδοξο τρόπο στο κτίριο που φιλοξενεί τη Χριστιανική Οργάνωση Νέων συµπληρώνοντας το υδρευτικό παζλ της αρχαίας πόλης. Το εύρηµα ήρθε στην επιφάνεια κατά τα έργα αποκατάστασης του κτιρίου µετά τον µεγάλο σεισµό του 1999. Η αφήγηση του κ. Ευαγγέλου, συνταξιούχου εκπαιδευτικού και προέδρου σήµερα της Χ.Ο.Ν. είναι άκρως αποκαλυπτική. «Το κτίριο, που αγοράστηκε το 1981, ήταν ένα απλό νεοκλασικό χωρίς αρχαιολογικά στοιχεία πάνω του. Μετά τον σεισµό χαρακτηρίστηκε ως ετοιµόρροπο και έτσι ξεκίνησαν τα έργα αποκατάστασής του. Το µόνο που ήταν θεατό ήταν ένα µικρό πηγαδάκι, για το οποίο δεν ήταν γνωστή η χρονολογία κατασκευής του. Με τη µετακίνηση της πέτρινης πλάκας αποκαλύφθηκε το στόµιο της αρχαίας δεξαµενής. Η δεξαµενή αυτή ενώνεται µε το πηγάδι, την ύπαρξη του οποίου γνώριζαν εξαρχής οι ιδιοκτήτες του κτιρίου. Αυτό σηµαίνει ότι ο κάτοικος του αρχαίου αυτού σπιτιού είχε δηµιουργήσει το πηγάδι και αργότερα, όταν αλλάζει το σύστηµα ύδρευσης κάνει µία διάνοιξη για να ενώσει αυτές τις δύο δεξαµενές και να έχει παραπάνω νερό…» Ο κ. Ευαγγέλου, µαζί µε τα υπόλοιπα µέλη της Χ.Ο.Ν. αποφάσισαν να αναδείξουν αυτό το «δώρο από τον Θεό», όπως χαρακτηριστικά το αποκαλεί. Στόχος τους από τούδε και στο εξής το υδραγωγείο να είναι προσβάσιµο και επισκέψιµο στον κόσµο και µάλιστα δωρεάν. Στο εγχείρηµα αυτό βρήκε συµµάχους τη ∆ηµοτική αρχή και πλήθος κόσµου, που ενίσχυσαν την όλη προσπάθεια. Με την κατάλυση της δηµοκρατίας και περνώντας σιγά σιγά στα ελληνιστικά χρόνια και στα ρωµαϊκά ο τύπος οικίας αλλάζει. Αγοράζονται τα διπλανά οικόπεδα, οπότε και ενώνονται αποτελώντας πλέον ένα σπίτι. Μαζί µε τα σπίτια ενώνονταν και τα υδραγωγεία, για να καλύψουν καλύτερα τις ανάγκες των ανθρώπων τις εποχής.

Σταθµός ∆ηµοτικού θεάτρου

Περπατώντας στη λεωφόρο Ηρώων Πολυτεχνείου φτάνουµε στο ∆ηµοτικό Θέατρο. Σύµβολο της πόλης αποτελεί πραγµατικό κόσµηµα ειδικά µετά την πρόσφατη ανακαίνισή του. «Εσωτερικά θυµίζει θέατρο της Βιέννης και είναι από τα λίγα θέατρα που σώζονται και αποπνέουν τον αέρα εκείνης της εποχής, το τέλος του 19ου αιώνα…», θα πει η ξεναγός διαβάζοντάς µας έπειτα ένα απόσπασµα από την «Σφαίρα», πειραϊκή εφηµερίδα της εποχής που υποδέχεται µε διθυράµβους το εµβληµατικό για την εποχή κτίριο. Στον µελλοντικό οµώνυµο σταθµό της πλατείας Κοραή θα παρουσιαστούν σε µόνιµη πια έκθεση αντίγραφα τριών δεξαµενών και τµήµατος αυλής πειραϊκού σπιτιού της ελληνιστικής περιόδου, φέρνοντάς µας κοντά µε την ύδρευση της αρχαίας πόλης ως αναγκαίο παράγοντα της ζωής των κατοίκων της, αλλά και ως συστατικό του αρχικού πολεοδοµικού σχεδιασµού της από τον Ιππόδαµο. Κάπου εδώ η όµορφη βόλτα µας θα λάβει τέλος. Ήταν µια περιήγηση µεστή, νοσταλγική, κι άκρως ενδιαφέρουσα µες τις αντιφάσεις της πόλης, που έχει τόσα να διηγηθεί. Πάντα µε την καλή συντροφιά της ΚΕ∆ΡΟΣ, η οποία ανανεώνει το ραντεβού της µε τον «Αθέατο Πειραιά» ξανά στις 20 του Απρίλη.

Ο κάτω όροφος της Ξυλαποθήκης λειτουργεί σαν εργαστήριο. Εδώ γίνεται η συντήρηση όλων των ευρημάτων από τα έργα του Μετρό και του Τραμ. Ο χώρος είναι ανοιχτός και οι επισκέπτες μπορούν να τον δουν.
Ο αθέατος κόσμος κάτω από το Δημοτικό θέατρο Πειραιά. Από την έκθεση στην Ξυλαποθήκη.
Πέτρες-κατάλοιπα από το Ιπποδάμειο σύστημα, το οποίο επί ρωμαϊκής εποχής άλλαξε μορφή. Ο οικισμός και εδώ είναι ρωμαϊκός.

Προτάσεις

info's

H KE∆ΡΟΣ travel είναι µια νέα, καινοτόµος εταιρία στον χώρο του ταξιδιού. Χάρη στις πρωτότυπες θεµατικές της ξεναγήσεις µας φέρνει σε επαφή µε άγνωστες πτυχές πολλών, φαινοµενικά γνωστών µας προορισµών. Κάθε περίπατος µε την ΚΕ∆ΡΟΣ είναι µια µοναδική βιωµατική εµπειρία γνώσης, ένας διάλογος του σήµερα µε το χθες, που αφορά όλους. Αναλυτικό πρόγραµµα  των εξορµήσεων: www.kedrostravel.com και  www.facebook.com/kedrostraveling.

Περισσότερες πληροφορίες, τηλ: 210 9944909, email: Αυτή η διεύθυνση ηλεκτρονικού ταχυδρομείου προστατεύεται από τους αυτοματισμούς αποστολέων ανεπιθύμητων μηνυμάτων. Χρειάζεται να ενεργοποιήσετε τη JavaScript για να μπορέσετε να τη δείτε..

Θα το βρείτε στο

τεύχος 121

0
Shares

Σας αρέσει το site μας?

Ακολουθήστε μας στα social και δεν θα το μετανιώσετε...

0
Shares