
Στ’ αρχοντικά της Αίγινας…
Επί σκέπης, επισκέπτης!
Νόμιζα ότι την Αίγινα την ήξερα! Υπέροχα νερά, γλυκό φως που αγκαλιάζει στεριά και θάλασσα. Ανατολές κι ηλιοβασιλέματα που φωτίζουν το ναό του Απόλλωνα στην Κολώνα, της Αφαίας, του Ελλάνιου Διός. Διάσπαρτα ξωκκλήσια, η μεγαλοπρεπής εκκλησία του Αγίου Νεκταρίου, η Παλιαχώρα που θυμίζει Μυστρά. Καλοκαιρινά σινεμά πνιγμένα στα αγιοκλήματα, παραδοσιακοί καφενέδες, ταβερνάκια. Έρωτας για το νησί με κάνει να επιστρέφω, κάθε φορά με άλλη ματιά. Το φετινό σεργιάνι ξεκινά στο κατώφλι σπιτιών και αρχοντικών που στέγασαν ήρωες της επανάστασης, πολιτικούς, ζωγράφους, γλύπτες, πρόσφυγες, πλούσιους εμπόρους, καραβοκύρηδες, απλούς λαϊκούς ανθρώπους.
Στη Χώρα
Η βόλτα ξεκινά από τον Πύργο Μαρκέλλου, που παραπέμπει σε ενετικού τύπου κάστρο. Κτισμένο τον 17ο αιώνα, ανακαινισμένο από τον Σπύρο Μάρκελλο το 1802, φιλοξένησε πολιτικούς κι αγωνιστές της ελληνικής επανάστασης. Αν ισχύει ότι «και οι τοίχοι έχουν αυτιά», τότε τα τείχη του θα έχουν ακούσει του κόσμου τις ιστορίες, μυστικά, όρκους, συμφωνίες. Κοιτάζοντάς το, θαρρείς θα βγει στο μπαλκόνι μια όμορφη πριγκίπισσα να αγναντέψει το πέλαγος και να κρυφοκοιτάξει τον Ρωμαίο της. Όλων των λογιών οι καλλιτέχνες, ζωγράφοι, γλύπτες, φωτογράφοι, εικαστικοί τού ξαναδίνουν πνοή στις μέρες μας, εκθέτοντας τα ευφάνταστα δημιουργήματά τους.
Πίσω από τον Πύργο Μαρκέλλου, το αρχοντικό της Ζηνοβίας. Θυμάστε ένα τραγούδι που ερμήνευε ο Γρηγόρης Μπιθικώτσης σε στίχους του Κώστα Βάρναλη «Η Κατερίνα κι η Ζωή, τ’ Αντιγονάκι κι η Ζηνοβία»; Η Ζηνοβία ήταν πρόσωπο υπαρκτό. Κατοικούσε στο αρχοντικό που σήμερα είναι το ξενοδοχείο «Αιγινήτικο Αρχοντικό» κι έκανε παρέα με τον Βάρναλη όταν εκείνος έρχονταν στο νησί. Κορίτσι ατίθασο της δεκαετίας του ΄30 φορούσε παντελόνια και ναυτικό πηλήκιο. «Γεννήθηκε μες τα πλούτη σαν βασίλισσα, έζησε σαν μποέμ, φέρνοντας βόλτα τη ζωή με τον κινηματογράφο, την χαρτοπαιξία και κάποια δωμάτια που νοίκιαζε» γράφει η Μαίρη Γαλάνη-Κρητικού στο περιοδικό «Η Αιγιναία». Ανεβαίνοντας τη σκάλα θαυμάζω τη φινέτσα χρηστικών και διακοσμητικών αντικειμένων περασμένων εποχών. Καθρέπτες απαστράπτοντες και ένα ταβάνι υπέροχα ζωγραφισμένο! Ένα άρμα καλπάζει στην οροφή, ξεχύνεται στον ουρανό και κατευθύνεται στη θάλασσα. Χρυσαφένιες κι ασημένιες πινελιές, γεωμετρικά σχήματα διακοσμημένα με αγγέλους, δράκους και χερουβείμ.
Το σουλάτσο στην οδό Σπύρου Ρόδη, εμπορικού δρόμου στο κέντρο, συνεχίζεται. Το ιστορικό και λαογραφικό μουσείο της πόλης είναι ένα νεοκλασικό κτήριο του 1828, φτιαγμένο από τον Γεώργιο Ηρειώτη. Εδώ ζούσε ο Παναγής, ο γιος του. Το άφησε στην κόρη του Πολύμνια Ηρειώτη-Θωμάκου κι εκείνη στον Δήμο της Αίγινας. Έπιπλα εποχής, βιβλία, πίνακες, γκραβούρες, παραδοσιακές φορεσιές, δαντέλες φτιαγμένες με κοπανέλι. Εργαλεία επεξεργασίας φιστικιού, μικρογραφίες καϊκιών, είδη αλιείας και σπογγαλιείας. Οι Αιγινήτες ασχολήθηκαν έντονα με την σπογγαλιεία από τα τέλη του 19ου αιώνα έως τις αρχές του 20ου, ενασχόληση που έφερε πολλά κέρδη στο νησί. Έμπορος σπόγγων ήταν κι ο Κωνσταντίνος Βογιατζής από τη Σύμη. Η επεξεργασία των σπόγγων γίνονταν στο ισόγειο του επιβλητικού κτιρίου που είναι από τα πρώτα που θαυμάζει ο επισκέπτης στο λιμάνι. Στον πρώτο όροφο έμενε με την οικογένειά του. Το αρχοντικό έχει κηρυχθεί διατηρητέο και χρήζει συντήρησης, ενώ κάποια στιγμή το είδα να φιγουράρει στις μικρές αγγελίες πωλήσεων κατοικιών στην τιμή του ενός εκατομμυρίου ευρώ!
Περιπλανώμενη στα σοκάκια, κοντοστέκομαι στον ίσκιο του αυλόγυρου ενός σπιτιού. Κοιτάζω την επιγραφή δίπλα στην πόρτα: «Το σπίτι της μάνας». Δυο γυναίκες στην αυλή συγυρίζουν. Τους ρωτάω πως προέκυψε ο χαρακτηρισμός και με καλούν να περάσω. Μιλάνε για την ιστορία του σπιτιού και τους πρόσφυγες προγόνους τους από την Μικρά Ασία. Βλέπω ασπρόμαυρες φωτογραφίες κι αναρωτιέμαι αν τα σπίτια δίνουν ζωή στους ανθρώπους ή οι άνθρωποι στα σπίτια. Το πηγάδι, η μαρμάρινη σκάφη για το πλύσιμο των ρούχων, η λεμονιά, το μπαλκονάκι. Σήμερα το συντηρούν η Ηλιοπούλου Οικονομίδου Νάντια και η Ευαγγελία η μαμά της. Λίγο παρακάτω το Εϋνάρδειο Διδασκαλείο. Πανέμορφο κτίσμα του 1830 που φτιάχτηκε από τον Καποδίστρια όταν ο φίλος του Ιωάννης Γαβριήλ Εϋνάρδος έκανε μια γενναία δωρεά στο ελληνικό κράτος. Σήμερα το κτίριο-φάρος της παιδείας δεν είναι συντηρημένο.
Στην παραλιακή λεωφόρο Καζαντζάκη, το γλυπτό “χωρίς τίτλο” του Μόραλη απεικονίζει δύο πλοία, το ένα να έρχεται και το άλλο να φεύγει, αφήνοντας στον επισκέπτη ακατανίκητη την επιθυμία να ταξιδέψει. Εκεί είναι και το σπίτι του ζωγράφου που άφησε ανεξίτηλο σημάδι με το εικαστικό και διδακτικό του έργο.



«Καλήτερα ο Άνθροπος Να ήτον κρία πέτρα Παρά πού έχη στόχαξη Κε φρόνησης κε Μέτρα. Έμαθα να ζω ΑΧ 1891 ΒΑΧ», η επιγραφή που έχει σκαλίσει ο Ροδάκης στην οικία του στον Μεσαγρό.
Προς Φάρο και Αγίους Ασωμάτους
Φτάσαμε απογευματάκι στο Αρχοντικό Καραπάνου που βρίσκεται στην παράλια περιοχή του Φάρου. Παλαιότερα, η θάλασσα έφθανε ως την είσοδό του κτήματος, γι΄ αυτό έλεγαν την περιοχή «Σκάλα Καραπάνου». Κατασκευάσθηκε το 1850 για τον πρωθυπουργό Δημήτριο Βούλγαρη, το κληροδότησε στον γιο του Λάζαρο και αυτός στην κόρη του Μαρία. Η Μαρία Βούλγαρη παντρεύτηκε τον πολιτικό και διπλωμάτη Αλέξανδρο Καραπάνο, εξ ου και το σημερινό όνομά του. Περιτριγυρισμένο από πλούσια βλάστηση, μες τα πεύκα, τους φοίνικες, τους αθάνατους. Τα παράθυρα της πρόσοψης έχουν μαγευτική θέα στη Μονή, το μικρό νησάκι απέναντι. Το σπίτι έχει αναπαλαιωθεί με γούστο, μεράκι και προσωπική δουλειά από τη νεότερη γενιά της ευρύτερης οικογένειας. Τα ξύλινα πορτοπαράθυρα, οι σκάλες και τα μαρμάρινα λουτρά έχουν διατηρηθεί και αναδειχθεί με χρώματα φυσικά, ενώ από την άνοιξη κι έπειτα το αρχοντικό προσφέρει εναλλακτική διαμονή με βιωματικά εργαστήρια και σεμινάρια χορού, γιόγκα, φωνής, κίνησης, εμψυχωτών κ.ά., έξω στον υπέροχο κήπο του, αλλά και στις αίθουσες με τα ξύλινα πατώματα. «Η Οικία Καραπάνου ήρθε στα χέρια μας ως πολύτιμο δώρο της ζωής. Γι΄ αυτό θελήσαμε και εμείς να την προσφέρουμε... στην Ζωή» θα μας πει η κ. Δάφνη Πέρσι Χωραφά, εκπρόσωπος τέταρτης γενιάς της οικογένειας. «Αποφασίσαμε να αφιερώσουμε την Οικία στην καλλιέργεια της σχέσης: με τον εαυτό μας, με τους άλλους, με την φύση, με όλα τα όντα που κατοικούν την Γη. Είναι πάνω απ' όλα ένα σπίτι με ψυχή. Τίποτα δεν είναι τυποποιημένο, τίποτα δεν είναι συμβατικό. Δεν πρόκειται για ξενοδοχείο, ούτε για εργοστάσιο σεμιναρίων. Είναι μία πραγματική οικία - οικεία στην αντίστοιχη ομορφιά που κρύβεται μέσα μας. Απλή, ευρύχωρη, ποιητική, ευγενική, όπου όσοι έρχονται λένε συχνά πως αισθάνονται σαν να έχουν επιτέλους φτάσει σπίτι τους…»
Στο Αρχοντικό Μαυροκορδάτου-Φίνλει, το «Κόκκινο Κάστρο», βρήκαμε τον κ. Ανδρέα Κωνσταντινίδη που μας καλοδέχτηκε και μας μίλησε για την ιστορία του κάστρου, το οποίο στέκει στην αγκαλιά ενός υπέροχου κτήματος με ελιές και φιστικιές. Πρώτος ιδιοκτήτης ο Γεώργιος Φίνλεϊ και στη συνέχεια ο Αλέξανδρος Μαυροκορδάτος. Πέρασε από πολλά χέρια και για ένα μεγάλο διάστημα ανήκε στην οικογένεια του Νικολάου Ρωκ Μελά, μέχρι που περιήλθε στην ιδιοκτησία του κ. Κωνσταντινίδη. Το φως της μέρας έσβηνε κι έκανε να φαίνεται ακόμη πιο πορφυρό το εξωτερικό του κάστρου και ψηλότερα τα πελώρια κυπαρίσσια της εισόδου.
Ο Πύργος Ράλλη στα δυτικά
Συνάντησα την κ. Ανθή Λουίζου, ιδιοκτήτρια του Πύργου και κάτσαμε για κουβεντούλα στο σαλόνι σαν γνώριμες από παλιά. Μου μίλησε για την ιστορία του. Αισθανόμουν πως δεν ήταν ανάγκη να ρωτήσω τίποτα, παρά μόνο να απολαύσω την ομορφιά του αρχοντικού. Ένας εξωτικός φοίνικας ορίζει την είσοδό του. Πύργος χωρίς δράκους, αλλά με νεράιδες και ξωτικά στην αγκαλιά μιας ολάνθιστης βουκαμβίλιας. Έπιπλα εποχής, περίτεχνες επιτοίχιες ζωγραφικές. Η κ. Λουίζου μου μίλησε με πάθος για την αίγλη του, αλλά και την τωρινή ενασχόληση της με την προετοιμασία γαμήλιων κι άλλων εκδηλώσεων στους χώρους του, έχοντας τη γλυκύτητα μιας χαρισματικής οικοδέσποινας που μεριμνά για την παραμικρή λεπτομέρεια. Τα τελευταία χρόνια κατοικεί στον πύργο χειμώνες και καλοκαίρια, με όλες τις δυσκολίες που μπορεί να αντιμετωπίζει. Οι κόρες της κι οι φίλες τους μπαινόβγαιναν στη βεράντα σκορπίζοντας δροσιά με τα γέλια τους στο ζεστό πρωινό. Αυτή είναι η ζωή, σκέφτηκα, η νέα ζωή του Πύργου!
Η κ. Ανθή Λουίζου είναι η ξεναγός μας και στο ατελιέ του Νίκου Νικολάου που βρίσκεται λίγο πιο κάτω. Θαρρείς δεν έχει περάσει μέρα από τότε που ζούσε εδώ ο ζωγράφος και αδελφικός φίλος του Μόραλη. Εδώ ήταν το καταφύγιο τους και τόπος συνάντησης της παρέας τους. Πίνακες ζωγραφικής και γλυπτά το κοσμούν τόσο όμορφα, που δεν ξέρεις που να πρωτοκοιτάξεις. Στο κτήμα της κατοικίας σήμερα βρίσκεται το ανακαινισμένο, φιλόξενο κατάλυμα «Nikolaou Residence».
Οικία Μόραλη
Στην παραλιακή λεωφόρο Καζαντζάκη, το γλυπτό "χωρίς τίτλο" του Μόραλη απεικονίζει δύο πλοία, το ένα να έρχεται και το άλλο να φεύγει, αφήνοντας στον επισκέπτη ακατανίκητη την επιθυμία να ταξιδέψει. Εκεί είναι και το σπίτι του ζωγράφου που επηρέασε την τέχνη στην Ελλάδα, αφήνοντας ανεξίτηλο σημάδι με το εικαστικό και διδακτικό του έργο (35 χρόνια στην ΑΣΚΤ). Δέος να βρισκόμαστε στον χώρο αυτό. Μιλώντας με την ανιψιά του, τη Χριστίνα Μόραλη, αισθάνθηκα οικεία, κάτι που σίγουρα οφείλεται στο ζεστό χαμόγελο και τα λαμπερά μάτια της. Εικαστική καλλιτέχνης, κεραμίστρια η Χριστίνα, μιλούσε με συγκίνηση για τον θείο της. Τριγύρω ξύλινες παλέτες, χρώματα, εργαλεία. Αρχιτέκτονας της κατοικίας ο Άρης Κωνσταντινίδης. Το φως τρυπώνει με σοφία στο εσωτερικό. Τούβλο πουθενά και μια νοητή ίσαλος γραμμή ορίζει το βύθισμα της κατοικίας στο έδαφος. Τα παράθυρα όμοια με κάδρα ζωγραφικής. Ανατρεπτικό για τα δεδομένα της εποχής, αποκαλυπτικό, συναρπαστικό, λιτός χώρος, απέριττος και συνάμα ριζοσπαστικός. Η δροσιά της θαλασσινής αύρας σμίγει με τον αφαιρετικό του χαρακτήρα κι αλληλοσυμπληρώνονται μες το Αιγινήτικο τοπίο.
Ακολουθούμε τον δρόμο των τεχνών και των γραμμάτων στην περιοχή Πλακάκια. Θρύλοι της ζωγραφικής, της γλυπτικής, της λογοτεχνίας (κυρίως της γενιάς του ΄30) έζησαν, φιλοξενήθηκαν, δημιούργησαν στα σπίτια-ατελιέ που συναντάμε. Απ’ τη μια πλευρά του δρόμου πεύκα που δροσίζονται στα γαλάζια νερά, δεξιά οι κατοικίες. Περνάμε την Κολώνα, το φάρο του Μπούζα, θαυμάζουμε τη χάλκινη «Μάνα» του Χρήστου Καπράλου, επισκεπτόμαστε το ομώνυμο μουσείο με τα έργα του. Συνεχίζοντας βόρεια συναντάμε την Οικία Νίκου Καζαντζάκη, το αραξοβόλι του για 20 χρόνια. Εδώ που ο συγγραφέας αρχίζει και τελειώνει το περίφημο «Βίος και πολιτεία του Αλέξη Ζορμπά».







«Τα σπίτια έχουν τη δική τους ψυχή που συγκατοικεί με την ψυχή του ιδιοκτήτη» θα μου πει ο αρχιτέκτονας Διονύσης Σοτοβίκης, σημερινός ιδιοκτήτης της οικίας Ροδάκη. Όσο ταπεινό, τόσο μεγαλειώδες, το σπίτι είναι ένα ανθρώπινο δημιούργημα που συμπράττει αρμονικά με τη φύση.
Το σπίτι του Ροδάκη στον Μεσαγρό!
Όσο ταπεινό, τόσο μεγαλειώδες, η οικία Ροδάκη είναι ένα ανθρώπινο δημιούργημα που συμπράττει αρμονικά με τη φύση. Ο Μεσαγρός είναι βορειοανατολικά της πόλης της Αίγινας, εύφορος τόπος, πλούσιος σε φυστικιές. Φημισμένος για τα εργαστήρια αγγειοπλαστικής και τα Αιγινήτικα κανάτια που κρατούσαν το νερό δροσερότερο από τα άλλα. Εδώ έμενε με τη γυναίκα του και τα οκτώ παιδιά τους, ο Αλέξανδρος Ροδάκης, γεννημένος το 1854. Τραχιά ομορφιά η αψίδα από φραγκοσυκιές στον περίβολο του σπιτιού, ριζωμένες στους βράχους. Απλός χωρικός κι αγρότης ο Ροδάκης, είχε παρ’ όλ’ αυτα σκαλίσει την πέτρα, τοποθετώντας σύμβολα στην σκέπη του σπιτιού: δυο κεφάλια που φρουρούν με άγρυπνο βλέμμα. Έναν αετό, σύμβολο ρώμης της αδάμαστης ψυχής. Το ρολόι, σύμβολο της ανθρώπινης επινόησης του χρόνου. Τον χοίρο, που ενώ στη δυτική κουλτούρα είναι συνδεδεμένος με την απληστία για υλικά αγαθά, στην ανατολική είναι σύμβολο γείωσης και αφθονίας. Το φίδι, αμφιλεγόμενης, διττής σημασίας: πειρασμός και πτώση ψυχής σύμφωνα με το προπατορικό αμάρτημα ή σοφία, γνώση και ίαση; Το σπίτι μοιάζει με μουσείο λαϊκής τέχνης. Πρώτος που αντιλήφθηκε τη σπουδαιότητά του ήταν ο Γερμανός αρχαιολόγος Adolf Furtwängler, ο οποίος τράβηξε φωτογραφίες, τις έστειλε στο Μόναχο κι εκεί αποτυπώθηκε το πρώτο του σχέδιο.
Αυτό το σπίτι, που ο αρχιτέκτονας Δημήτρης Πικιώνης εκθείαζε στους φοιτητές του, είναι πλέον ιδιοκτησία του αρχιτέκτονα Διονύση Σοτοβίκη, αν και η λέξη ιδιοκτήτης δεν ταιριάζει στον Διονύση. Μιλά για το σπίτι και αντιλαμβάνομαι τον πεισματικό αγώνα του να δώσει πνοή σε αυτό το αριστούργημα λαϊκής αρχιτεκτονικής. Ως λάτρης της αρχιτεκτονικής θα μπορούσε κανείς να πει πως είναι ο τωρινός «εραστής» του σπιτιού. «Τα σπίτια έχουν τη δική τους ψυχή που συγκατοικεί με την ψυχή του ιδιοκτήτη» μου λέει. Πάνω από την πόρτα της εισόδου μια βάρκα. Ο Ροδάκης δεν είχε σχέση με την θάλασσα κι ο Διονύσης διηγείται πως όταν τον ρώτησε ο Κανδύλης γιατί έφτιαξε εκεί βάρκα του απάντησε: «για να μου θυμίζει ότι κάθε είσοδος και κάθε έξοδος είναι ένα καινούριο ταξίδι». Πάνω από το τζάκι, δυο παγώνια ζωγραφισμένα στέκουν τρυφερά το ένα δίπλα στο άλλο. Το κανάτι που υπήρχε δίπλα τους, στο κέντρο του τζακιού, λείπει , αφήνοντας ένα αποτύπωμα που μοιάζει να έχει το σχήμα της Αίγινας όπως τη βλέπουμε στους χάρτες. Ανώι, κατώι, φούρνος, περιστερώνας, πατητήρι! Η επιγραφή που έχει σκαλίσει ο Ροδάκης : «Καλήτερα ο Άνθροπος Να ήτον κρία πέτρα Παρά πού έχη στόχαξη Κε φρόνησης κε Μέτρα. Έμαθα να ζω ΑΧ 1891 ΒΑΧ».
Στην αυλή μια ροδιά συνομιλεί ευλαβικά με την ελιά που φύτρωσε, θαρρείς, μέσα στα σκαλοπάτια. Ο κορμός της, φυσικό κιγκλίδωμα, κουπαστή που ορίζει το ανεβοκατέβασμα. Μεσημέριασε, αλλά οι διηγήσεις του Διονύση που αποκάλυπταν κάποια πρόσθετη πληροφορία για το σπίτι και τον Ροδάκη με καθήλωναν. Καθώς δεν υπάρχουν φωτογραφίες του Ροδάκη, φτιάχνω εικόνες στο μυαλό μου, πώς μπορεί να ήταν η μορφή του. Οι γείτονες λέει, τον ρωτούσαν γιατί δεν φτιάχνει είσοδο στην πάνω πλευρά του δρόμου ώστε να μπαίνει πιο εύκολα κι εκείνος απαντούσε: «γιατί εσύ όταν θες να ξαπλώσεις με τη γυναίκα σου στο κρεβάτι δεν την παίρνεις πρώτα αγκαλιά;» Όσο για τις παλάμες του που σκάλισε στο τζάκι λένε πως είχε πει ότι το έκανε για να τον χαιρετούν οι φίλοι του όταν αυτός θα ‘χει φύγει…
Ανήκουμε στη γενιά που γαλουχήθηκε με τη λαϊκή ρήση της σημαντικότητας για «ένα κεραμίδι στο κεφάλι» και μεγάλωσε με το παραμύθι που τα τρία γουρουνάκια έφτιαχναν σπίτια από άχυρο, ξύλο και τούβλο. Η αύρα των σπιτιών που επισκέφτηκα με ταξίδεψε. Κι ενώ η χελώνα κουβαλά το σπίτι της στην ράχη γιατί λένε πως την καταράστηκε ο Δίας, το σαλιγκάρι την αρχέγονη σπείρα του, εμείς οι άνθρωποι κουβαλάμε τα σπίτια στην ψυχή μας! Κουβαλάμε το όνειρο που στεγάζει τα όνειρα μας και τα αισθανόμαστε σαν να είναι η άλλη ψυχή που συμπορεύεται με τη δική μας!





Προτάσεις
info's
· Η οικογένεια του Γιάννη Μόραλη, έχει συστήσει την «Εταιρεία μελέτης, έρευνας και προβολής της νεοελληνικής τέχνης / Εργαστήριο Γιάννης Μόραλης» με σκοπό τη μελέτη και ανάδειξη των έργων του, αλλά και της νεοελληνικής τέχνης γενικότερα. Στο πλαίσιο του Aegina Fistiki Fest που διοργανώνεται κάθε Σεπτέμβρη στην Αίγινα, οι πόρτες της κατοικίας του ανοίγουν στο κοινό για να παρακολουθήσει τις εκδηλώσεις που διοργανώνονται και να περιηγηθούν στο χώρο που έζησε και δημιούργησε ο καλλιτέχνης. Περισσότερα για την οικία Μόραλη: www.jmoralis.gr.
· Το Μουσείο Καπράλου ανήκει στο δίκτυο Μουσείων της Εθνικής Πινακοθήκης και είναι επισκέψιμο καθημερινά εκτός Δευτέρας και Τρίτης από το πρωί έως νωρίς το απόγευμα με ελεύθερη είσοδο. Περισσότερες πληροφορίες: www.nationalgallery.gr/ktiria/mouseio-kapralou-aigina/. Καθημερινά (εκτός Δευτέρας και Τρίτης) είναι επισκέψιμο και το Ιστορικό και Λαογραφικό Μουσείο της Αίγινας: https://laografiko.gr/online.
· Πληροφορίες και κρατήσεις στο Αιγινήτικο αρχοντικό: https://aeginitikonarhontikon.com/. Για διαμονή, retreats και διοργάνωση εκδηλώσεων στο κτήμα του Πύργου Ράλλη: https://pyrgosralli.gr/el/home-gr. Για κρατήσεις στον ξενώνα Nikolaou Residence: https://nikolaouresidence.gr. Πληροφορίες και πρόγραμμα των εκδηλώσεων της Οικίας Καραπάνου: www.karapanou.com/el/.
· Η οικία Ροδάκη είναι επισκέψιμη κατόπιν συνεννόησης με τον ιδιοκτήτη του σπιτιού. Φόρμα επικοινωνίας, καθώς και εξαιρετικό υλικό από βιβλία σχετικά με την οικία (εξ ολοκλήρου αναρτημένα στην ιστοσελίδα): https://rodakishouse.org/.