Skip to main content

Κύπρος

Μια ανοιχτή πληγή μισού αιώνα

Πέρασαν κιόλας 50 χρόνια από τη μαύρη εκείνη μέρα του Ιούλη. Το ημερολόγιο έγραφε 20 Ιουλίου 1974. Φέτος, το 2024, πραγματοποιώ ένα ταξίδι που πάντα ήθελα να κάνω κι έμελλε να συμβεί στο Ιωβηλαίο της διχοτόμησης του νησιού. Η αναφορά από τη Βίβλο δεν είναι τυχαία. Αφενός, βιβλική η καταστροφή που συνέβη μισό αιώνα πριν. Αφετέρου, όλες οι φυλές της Βίβλου έχουν περάσει ως κατακτητές, σε αυτό το σταυροδρόμι τριών ηπείρων.

Λευκωσία

Μια Πόλη με Διπλή Καρδιά

Προσγειώνομαι στη Λάρνακα αφού το αεροδρόμιο στην πρωτεύουσα, τη Λευκωσία, έπαψε να λειτουργεί μετά την εισβολή. Ο καιρός με προετοιμάζει για την ποικιλομορφία που διακρίνει την Κύπρο. Λαμπερός ήλιος με αποπνικτική ζέστη στην αρχή, ψιλόβροχο και κατάμαυρα σύννεφα όσο πλησιάζω στην πρωτεύουσα. Φίλοι με είχαν προειδοποιήσει για την πολιτισμική ετερογένεια του νησιού. Φοίνικες, Έλληνες, Αιγύπτιοι, Πέρσες, Ρωμαίοι, Λατίνοι, Ενετοί, Οθωμανοί, Άγγλοι αποτελούν ένα ευρύ και τελείως διαφορετικό φάσμα λαών που κατοίκησαν τη μεγαλόνησο και άφησαν το πολιτιστικό τους αποτύπωμα βαθιά χαραγμένο όπου κι αν κοιτάξεις γύρω σου. Πρώτα-πρώτα για να φτάσω, έπρεπε να οδηγήσω από τα δεξιά!

Η Λευκωσία, η πρωτεύουσα της Κύπρου, είναι μια πόλη με δύο καρδιές. Η μόνη πρωτεύουσα που χωρίζεται στα δυο. Μια πόλη που μέσα από τα στενά της δρομάκια και τις πλατείες της, αφηγείται ιστορίες για την ιστορία, τον πόνο αλλά και την ελπίδα. Περπατώντας στα σοκάκια της, αντιλαμβάνεσαι ότι η Λευκωσία είναι πολλά παραπάνω από μια απλή πρωτεύουσα. Είναι ένας τόπος που ενώ συνδέει δύο κόσμους, ταυτόχρονα καταφέρνει να διατηρεί τη δική της ταυτότητα, γεμάτη από μνήμες και όνειρα. Το πρωί ηχούν οι καμπάνες για τους χριστιανούς και ταυτόχρονα ακούω τον μοεζίνη από τους μιναρέδες που λογχίζουν τον ουρανό στην άλλη μεριά της πόλης.

 

Οδός Λήδρας

Μια Διαχωριστική Γραμμή με Ιστορία

Η περιήγησή μου ξεκινά από την οδό Λήδρας, το πλέον πολυσύχναστο και ζωντανό εμπορικό κέντρο της παλιάς πόλης. Η οδός αυτή δεν είναι απλώς ένας δρόμος με καταστήματα και καφετέριες. Είναι ένα σύμβολο του διαχωρισμού αλλά και της ελπίδας για επανένωση. Η γραμμή κατάπαυσης του πυρός, γνωστή και ως "Πράσινη Γραμμή", κόβει την οδό Λήδρας στα δύο, στο ελληνοκυπριακό κομμάτι του δρόμου και αφού περάσεις το οδόφραγμα συνεχίζει στο τουρκοκυπριακό. Για όσους έχουν απορία, η οριοθέτηση της διαχωριστικής γραμμής ανατέθηκε κάποτε στον Βρετανό υποστράτηγο Πίτερ Γιανγκ, ο οποίος τη χάραξε πάνω στον χάρτη με πράσινο μολύβι κι έτσι την αποκαλούμε σήμερα «πράσινη». Η Λήδρας παλιότερα ονομαζόταν Μακρύδρομος, αφού ήταν ο μακρύτερος δρόμος της πρωτεύουσας. Για να έχω καλύτερη άποψη, μπαίνω στον Πύργο Σιακόλα κι ανεβαίνω (ευτυχώς με ανανσέρ!) τους έντεκα ορόφους του. Ο Πύργος είναι ουσιαστικά μια μεγάλη πολυκατοικία που ο τελευταίος της όροφος μετατράπηκε σε παρατηρητήριο, προσφέροντας πανοραμική θέα της πόλης. Το συμβολικό εισιτήριο αξίζει και με το παραπάνω αφού από εκεί, η Λευκωσία απλώνεται μπροστά σου σαν ένας καμβάς γεμάτος χρώματα και αντιθέσεις. Αντικρίζω πολλά σημαντικά μνημεία που σήμερα ανήκουν είτε στη μία πλευρά είτε στην άλλη, εκκλησίες και τζαμιά, μιναρέδες και γοτθικά παράθυρα. Αυτό, όμως, που άμεσα διακρίνω και μου ραγίζει την καρδιά, είναι η σημαία του ψευδοκράτους στον Πενταδάκτυλο... Κοιτάζοντας από ψηλά, μπορείς να αντιληφθείς το μέγεθος της πόλης αλλά και τη βαθιά της πληγή. Ο Πύργος Σιακόλας, το πιο ψηλό κτίριο της παλιάς πόλης δεν είναι απλώς ένα σημείο θέας μα κι ένας καθρέφτης της ίδιας της ψυχής της Λευκωσίας.

 

Τζαμί Ομεριέ

Η Συνύπαρξη των Πολιτισμών

Κατηφορίζοντας από τον Πύργο, βρέθηκα στο Τζαμί Ομεριέ, έναν από τους σημαντικότερους ισλαμικούς λατρευτικούς χώρους της Λευκωσίας. Το τζαμί αυτό, άλλοτε εκκλησία της Αγίας Μαρίας των Αυγουστίνων, μαρτυρά την πολυπολιτισμικότητα της πόλης και τη συνύπαρξη διαφορετικών θρησκειών και πολιτισμών. Μπαίνοντας στον ιερό χώρο, αισθάνθηκα τη γαλήνη που προσφέρει η προσευχή αλλά και την ιστορία που κρύβεται πίσω από κάθε λιθάρι. Η ονομασία του δόθηκε από τους Τούρκους μετά την πτώση της Λευκωσίας προς τιμή του προφήτη Ομάρ, που σύμφωνα με την τουρκική παράδοση, επισκέφτηκε τη Λευκωσία στον δρόμο του από τη Δαμασκό προς την Αίγυπτο και διανυκτέρευσε στον νάρθηκα της ερειπωμένης Φράγκικης εκκλησίας. Η Λευκωσία είναι μια πόλη που έχει μάθει να ζει με τις αντιθέσεις της και το Τζαμί Ομεριέ είναι ένα από τα πολλά παραδείγματα αυτής της συνύπαρξης. Δίπλα του, μεγαλοπρεπές το ομώνυμο Χαμάμ, μια ευκαιρία ξεκούρασης και ανατολίτικης απόλαυσης αφήνοντας για λίγο έξω από τους λίθινους τοίχους την αφόρητη μεσογειακή υγρασία της παλιάς πόλης. Το τσάι με τζίτζερ και λεμόνι που μου σερβίρουν με βοηθά να καθαρίσω σώμα και πνεύμα για την υπόλοιπη Λευκωσία που με περιμένει.

 

Αρχιεπισκοπή και Παναγία Χρυσαλινιώτισσα:

Η Χριστιανική Παράδοση της Λευκωσίας

Η επόμενη στάση μου ήταν το Αρχιεπισκοπικό Μέγαρο της Κύπρου. Ένιωσα ένα δέος καθώς εμφανίστηκε σε όλη του τη μεγαλοπρέπεια μπροστά μου μόλις κατέβηκα στην άσφαλτο της Ισοκράτους. Στο μυαλό μου είχαν αποτυπωθεί από τα μαθητικά μου, κιόλας, χρόνια οι ασπρόμαυρες φωτογραφίες των τανκς έξω από το λευκό κτίριο με τα μαυρισμένα, από τον καπνό, παράθυρα κατά τη διάρκεια του αποτυχημένου πραξικοπήματος λίγες μέρες πριν την εισβολή. Μάλιστα, στον εξωτερικό περίβολο εντυπωσιάζει η γυαλισμένη κατάμαυρη Κάντιλακ του Εθνάρχη Μακάριου μέσα στον γυάλινο κλωβό της. Ακριβώς δίπλα, η εκκλησία της Παναγίας Χρυσαλινιώτισσας, με την παραδοσιακή αρχιτεκτονική της και τις υπέροχες αγιογραφίες της. Με κατάνυξη μπαίνω και το λιβάνι μού κατακλύζει τις αισθήσεις μέσα στο σκοτάδι που επικρατεί. Μόνο το φως των κεριών λαμποκοπά ώστε να αναδεικνύει το ξυλόγλυπτο τέμπλο. Για την ονομασία της εκκλησίας, που κάποτε ονομαζόταν και Παναγία του Χρυσού Λιναριού, υπάρχουν δύο εκδοχές: η πρώτη κάνει λόγο για τις πολλές αλινιές (είδος θάμνου με αγκάθια) που υπήρχαν στην περιοχή και μέσα σε αυτές βρέθηκε η εικόνα της Παναγίας που είναι η αρχαιότερη στο ναό και θεωρείται έργο του Αποστόλου Λουκά, ενώ η δεύτερη εκδοχή αναφέρεται στις χρυσές ωλένες (επιμάνικα) στην εν λόγω εικόνα. Ποιος ξέρει; Πάντως, είναι από τα πιο περίεργα ονόματα που έχω ακούσει για έναν ναό!

 

Η Λευκωσία είναι μια πόλη που έχει μάθει να ζει με τις αντιθέσεις της και το Τζαμί Ομεριέ είναι ένα από τα πολλά παραδείγματα αυτής της συνύπαρξης.

Ο Πύργος Σιακόλας, το πιο ψηλό κτίριο της παλιάς πόλης, δεν είναι απλώς ένα σημείο θέας μα κι ένας καθρέφτης της ίδιας της ψυχής της Λευκωσίας.

Φυλακισμένα Μνήματα

Η Υπενθύμιση της Θυσίας

Μια από τις πιο συγκλονιστικές στιγμές της ζωής μου έζησα μόλις επισκέφτηκα τα Φυλακισμένα Μνήματα. Αυτός ήταν και ο βαθύτερος λόγος που πάντα ήθελα να επισκεφτώ τη μαρτυρική Μεγαλόνησο. Ο αγώνας των Κυπρίων για ελευθερία από τον βάναυσο αγγλικό αποικιοκρατικό ζυγό. Μεγάλωσα με συγκινητικές ιστορίες για ήρωες που ξεπέρασαν τα ανθρώπινα όρια, όπως ο Γρηγόρης Αυξεντίου και ο Ευαγόρας Παλληκαρίδης. «Θα πάρω μιαν ανηφοριά, θα πάρω μονοπάτια, να βρω τα σκαλοπάτια που πάν' στη λευτεριά»*

Περνώντας το κατώφλι των κεντρικών φυλακών της Λευκωσίας, έρχομαι αντιμέτωπος με ένα μικρό κοιμητήριο περιτριγυρισμένο από ψηλούς τοίχους, που κατασκευάστηκε από τους Βρετανούς κατά τη διάρκεια του απελευθερωτικού αγώνα (1955-1959). Ταυτόχρονα με μένα, ένα Γυμνάσιο από την Πάφο πραγματοποιεί εκπαιδευτική επίσκεψη και τους ξεναγεί ο κ. Στέλιος, παλιός αγωνιστής και τρόφιμος των φυλακών. Πιάνω τον εαυτό μου να κρυφακούει καθώς με παρασύρει το πάθος της αφήγησής του. Όπως εξηγεί, τα Φυλακισμένα Μνήματα ήταν ο τόπος όπου θάβονταν οι απαγχονισμένοι ήρωες που είχαν καταδικαστεί σε θάνατο από τους Άγγλους για τη δράση τους στον απελευθερωτικό αγώνα. Αντί να δοθούν οι σοροί στους συγγενείς, θάβονταν εδώ, δίπλα από τα κελιά των μελλοθάνατων και την αγχόνη, μέσα στο χώρο των φυλακών, ώστε οι κηδείες τους να μην προξενούν παλλαϊκές διαδηλώσεις. Έτσι γεννήθηκε και η ιδιότυπη ονομασία τους, Φυλακισμένα Μνήματα. Πριν φύγουμε, με δακρυσμένα μάτια από συγκίνηση ψάλλουμε – οι μαθητές, οι καθηγητές τους κι εγώ – τον εθνικό μας ύμνο μπροστά από τους λευκούς σταυρούς με τα ηρωικά ονόματα και τα συρματοπλέγματα πάνω εκεί, στους ψηλούς τοίχους, να μας χωρίζουν από το βαθύ μπλε του ουρανού…

 

Πύλη Αμμοχώστου και Πύλη Πάφου

Οι Θύρες του Παρελθόντος

Καθώς οι σκέψεις μου είχαν βουτήξει βαθιά στο παρελθόν, φασαρία και άγριες φωνές με επαναφέρουν βίαια στο σήμερα. Περπατώ πλάι στα Ενετικά Τείχη της πόλης και η υπαίθρια αγορά της Τετάρτης δημιουργεί ένα πολύβουο κοκτέιλ ανθρώπων και αυτοκινήτων ανάμεσα σε τοπικά προϊόντα που μοσχομυρίζουν. Κάτι που δεν ήξερα, ομολογώ, για τη Λευκωσία είναι ότι περιβάλλεται από τείχη σε σχήμα αστεριού που σώζονται, μάλιστα, άθικτα. Περικλείουν την παλιά πόλη σαν ένας προστατευτικός δακτύλιος, γεμάτος μνήμες και ιστορία. Περπατώντας κατά μήκος τους, ένιωσα σαν να διασχίζω τις σελίδες ενός βιβλίου που αφηγείται τις ιστορίες των κατακτητών, των ηρώων και των απλών ανθρώπων που έζησαν και πέθαναν σε αυτήν την πόλη. Τα τείχη αυτά, με τις πολεμίστρες τους και τους προμαχώνες τους σε σχήμα καρδιάς, αποτελούν μια ζωντανή υπενθύμιση των καιρών που η Λευκωσία ήταν το κέντρο των γεγονότων, ένα σταυροδρόμι πολιτισμών και πολέμων. Τα έχτισαν οι Ενετοί πριν μισή χιλιετία και είχαν μόνο τρεις εισόδους, που πήραν το όνομά τους από την πόλη που σε οδηγούσαν. Την Πύλη Πάφου, την Πύλη Αμμοχώστου και την Πύλη Κερύνειας. Η τελευταία βρίσκεται στα Κατεχόμενα. Τραβώ προς την Πύλη Αμμοχώστου όπου ένας φίλος Κύπριος με είχε ενημερώσει για τις πολιτιστικές δράσεις που συμβαίνουν εκεί. Όντως, η πύλη έχει χτιστεί και διαμορφωθεί σε μια ευρύχωρη αίθουσα, περισσότερο εντυπωσιακή απέξω με την υπέροχη δίφυλλη είσοδο και τη γιγάντια αψιδωτή πόρτα. Μεγαλύτερη και η επιβλητικότερη από τις άλλες δύο, την Πύλη Πάφου και την Πύλη Κερύνειας, η Πύλη Αμμοχώστου αποτελούσε σημείο διέλευσης και ελέγχου που έκλεινε με τη δύση του ηλίου και άνοιγε με την ανατολή. Λίγο αργότερα, πιο απλή μα συνάμα και κάπως στενάχωρη, ορθώνεται ταπεινή η Πύλη Πάφου. Τα απομεινάρια από φυλάκια του ΟΗΕ και η έρημοι δρόμοι μου δημιουργούν ένα αίσθημα νοσταλγίας και κατάθλιψης χωρίς να γνωρίζω το γιατί.

 

Τα Φυλακισμένα Μνήματα ήταν ο τόπος όπου θάβονταν οι απαγχονισμένοι ήρωες που είχαν καταδικαστεί σε θάνατο από τους Άγγλους για τη δράση τους στον απελευθερωτικό αγώνα. Αντί να δοθούν οι σοροί στους συγγενείς, θάβονταν εδώ, μέσα στο χώρο των φυλακών, ώστε οι κηδείες τους να μην προξενούν παλλαϊκές διαδηλώσεις.

Πλατεία Ελευθερίας και Λαϊκή Γειτονιά

Οι αντιφάσεις της πόλης

Κατάκοπος πλησιάζω στο ξενοδοχείο μου. Περνώ από τη Λαϊκή Γειτονιά, μια περιοχή που σφύζει από ζωή και χρώματα. Τα παραδοσιακά σπίτια, με τις χρωματιστές προσόψεις και τις ανθισμένες αυλές, προσφέρουν μια αίσθηση οικειότητας και ζεστασιάς. Στους δρόμους της γειτονιάς, οι άνθρωποι ζουν και εργάζονται όπως οι πρόγονοί τους, διατηρώντας ζωντανή την παράδοση και τον πολιτισμό της Κύπρου. Είναι μια προσπάθεια να διατηρηθεί ο παραδοσιακός χαρακτήρας της παλιάς Λευκωσίας. Μικρά μαγαζάκια με κάθε λογής προϊόντα και σουβενίρ, καφενεδάκια, μεζεδοπωλεία, εστιατόρια και εργαστήρια τέχνης ξεφυτρώνουν από παντού και συνδέονται μεταξύ τους με μελιστάλακτες στοές. Εδώ, η Λευκωσία δεν είναι μόνο μια πόλη, αλλά ένα σπίτι, ένας τόπος που αγκαλιάζει κάθε επισκέπτη με την απλότητα και την αυθεντικότητά του.

Ακριβώς στο τέλος της, βγαίνω στην Πλατεία Ελευθερίας, έναν χώρο που πάντα συγκέντρωνε τους ντόπιους ως σημείο συνάντησης. Σήμερα, ο τεράστιος αυτός χώρος ανάμεσα στα τείχη αποτελεί ένα σύγχρονο ευρωπαϊκό πάρκο γεμάτο από ψηλά καταπράσινα δέντρα και φανταχτερά σιντριβάνια. Το σκηνικό ξενίζει. Είναι τόσο φουτουριστικός ο σχεδιασμός που φαίνεται παράταιρος μέσα στα πυρότουβλα των τειχών. Ίσως είναι ό,τι χρειάζεται ο επισκέπτης για να ξεχάσει το αμαρτωλό παρελθόν της παλιάς πόλης και να κοιτάξει κατάματα το ευοίωνο μέλλον, μπαίνοντας στο νέο κομμάτι της πρωτεύουσας με τα επιβλητικά γυάλινα κτίρια…

 

* Γράφει στην αρχή του αποχαιρετιστήριου ποιήματός του ο Ευαγόρας Παλληκαρίδης προς τους συμμαθητές του, πριν φύγει αντάρτης και τελικά κρεμαστεί από τους Άγγλους.

 

Προτάσεις

Στο ίδιο τεύχος